Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
“Mahsulot differensiatsiyasi” tushunchasining mohiyati
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E.Chemberlinning “Monopolistik raqobat nazariyasi” g‘oyasi.
|
“Mahsulot differensiatsiyasi” tushunchasining mohiyati
. Mahsulotni differentsiatsiya qilish – bu mutlaqo o‘xshash mahsulotlarni ajratib turuvchi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi, uni o‘rnini bosuvchi boshqa mahsulotlardan biron-bir jihati bilan mukammal ekanligi. Misol uchun, kimdir “Levis” jinsilarini, yana kimdir “Lee” ning jinsilarini afzal ko‘radi. Mahsulotni bozordan sotib olishda xaridorlar undan o‘zi istalgan iste’mol xususiyatini ko‘rishni istaydilar. Farqlanish – bu raqobat uchun kuchli iqtisodiy to‘siqdir, u huquqiy cheklovlar bilan birga ham kelishi mumkin. Bir xil mahsulotni ishlab chiqaruvchi firma monopolistik raqobat sharoitida faoliyat yuritadi va uning mahsulotlariga bo‘lgan talabning gorizontal emas, vertikal chiziqli holatini yuzaga keltirishni xohlaydi, bu bilan u har bir tovarni qo‘shimcha boshqalardan ajratib turadigan belgini ishlab chiqarishga undaydi. Differensiya manbalari tabiiy bo‘lishi mumkin, masalan, rulonning o‘ng qirrali joylashuvidir. 50- yillarda Amerika avtoulovlarida baliq quyruqlariga o‘xshash mashhur orqa qanot kabi rasmlarni mavjud bo‘lishi kabidir. E.Chemberlinning “Monopolistik raqobat nazariyasi” g‘oyasi. 343 E.Chamberlin (1899-1967) Eduard Xastingz Chamberlin (1899–1967), mahsulotni ishlab chiqarishda monopoliya mavjudligidan kelib chiqqan holda “monopolistik raqobat” tushunchasini iqtisodiyot faniga taqdim etdi. Biz bilamizki, mahsulotni differensiallashtirish bo‘yicha monopoliya, boshqa firmalarning mahsulotlaridan farqli muayyan mahsulotni ishlab chiqarishga, bozorda qisman bo‘lsa ham vaziyatni o‘ziga burishga harakatida namoyon bo‘ladi. Bu mahsulotlarining narxini ko‘tarilishi davrida ham mijozlarni yo‘qotmaslik harakatida namoyon bo‘ladi (bu mukammal raqobat sharoitida nazariy jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi mumkin). Mahsulot bozorda turli xususiyatlar bilan emas, balki sotish shartlari, shuningdek, u bilan bog‘liq xizmatlar hamda joylashtirishga ko‘ra differensiatsiyalanish ham mavjud. Agar biz bunday monopoliyani ta’riflasak, unda u butun bozor tizimida mahsulot narxlarini o‘zi boshqarishi bilan ham e’tiborli. Ushbu guruh monopolistlarining kuchi chegaralangan, chunki tovarlarni yetkazib berishni nazorat qilish, qisman, o‘rnini bosadigan mahsulotlarning mavjudligi bilan amalga oshadi. Bu mahsulotning narxi bozor talab qilayotgan moslashuvchanlik bilan kechadi. Boshqacha aytganda, mahsulotni farqlanishdan kelib chiqib, biznes muvaffaqiyati faqat mahsulot bahosi va iste’mol sifati bilan emas, balki sotuvchining bozorda imtiyozli mavqega ega bo‘lishi bilan ham kechadi. Ya’ni monopolistik foyda, raqobatchilarning ishg‘ol qilinishidan himoyalanish va o‘zining mahsulotlariga mavjud bo‘lgan talabni oshirishi bilan ham kechishi mumkin. Chamberlin muammoni yangi usulda beradi. Uning modelida talabning hajmi, uning mahsulotidan iste’molchilarning lazzatlanishi va oladigan nafliligini maksimallashtirish orqali amalga oshishi kabi parametrlarni oladi. Uning fikriga ko‘ra, deyarli barcha mahsulotlar ijtimoiy, ya’ni jamoatchilik fikri asosida yaratiladi. Shunday qilib, Chamberlin, narx, raqobatning hal qiluvchi vositasi emas, degan xulosaga keladi, chunki talabni yuzaga kelishida asosiy e’tibor bu reklama, mahsulot sifati va mijozlarni undan qoniqishidir. 344 Chamberlin narx va qiymatga yangicha yondashadi. Uning modelida ishlab chiqarishning optimal hajmi va shunga mos ravishda kompaniyani maksimal foyda bilan ta’minlaydigan narx darajasidir. Chamberlin, monopolistik raqobat sharoitida firmalarning yuqori texnologik samaradorlikka ega bo‘lishi va ishlab chiqarish hajmidan kamroq daromad olishini e’tirof etadi. Buning sababi shundaki, qo‘shimcha mahsulotlarni sotish uchun kompaniya narxni pasaytirishi yoki ko‘proq sotish uchun xarajatlarni oshirishga majbur bo‘ladi. Chemberlin “savdo xarajatlari” degan tushunchani kiritadiki, bu bilan u talabga moslashgan mahsulotni sotishda odatiy ishlab chiqarish xarajatlariga qaraganda boshqacha yo‘nalishga ega bo‘lishini tushuntiradi. Bu xarajaatlarni biz hozirda reklama xarajatlari sifatida ta’riflaymiz. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|