―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

9.7. Yuqori haroratda qaynaydigan gidrotozalash qurilmasining 
texnologik sxemasi 
9.6-rasmda og‗ir distillyatlarni gidro-oltingugurtsizlashtirish va vakuumli 
gazoyl‘ qurilmasining sxemasi keltirilgan [ARCO Petroleum Products 
firmasining litsenziyasi bo‗yicha [14]. Bu qurilmada yuqori haroratli ajratish 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri reaktordan keyin olib boriladi. Jarayonning asosiy xususiyati 
reaktorda katalizatorning zarralarini oraliqda joylashishi hisoblanadi va apparat 
katalizator bilan to‗lgandan keyin maxsus operatsiyalar olib borish natijasida 
erishiladi.
Nasos (3) yordamida haydaladigan dastlabki xomashyo kompressor (1) 
bilan uzatiladigan vodorod-tarkibli gaz bilan (tozalangan va yangi sirkulyatsiya) 
aralashadi. Olingan gaz-xomashyo aralashmasi ketma-ket (6 va 12) qizdirgichda 

---

386 
qizdiriladi, keyin esa zmeyevikdagi quvurli pechlarda (2) qizdiriladi. 
Ajratgichdan (5) chiqadigan yuqori-haroratli issiqlik almashtirgichda (6) 
qizdirilgan muhit gazni va bug‗larning aralashmasi hisoblanadi, issiqlik 
almashtirgichdagi esa (12)-barqaror gidrotozalangan barqaror (qurilmani 
maqsadli mahsuloti) hisoblanadi. Reaktorda (4) gidro-oltingugurtsizlashtirish 
jarayoni qo‗zg‗almaydigan katalizatorning qatlamlari va chiqmaydigan 
oqimning reaksiyalanadigan aralashmasi bilan olib boriladi. Reaktorning 
balandligi bo‗yicha haroratni boshqarish uchun katalizator qatlamining bir yoki 
bir nechta gaz aralashmalarini asosiy oqimidan tarmoqlanuvchi zonasiga 
vodorod-tarkibli (kvenching-gaz) sovutgich kiritiladi.
9.6-rasm. Yuqori haroratda qaynaydigan gidro-oltingugurtsizlashtirish 
qurilmasining texnologik sxemasi (yuqori haroratli ajratish fazasi): 
 
1-kompressor; 2-pech; 3,14,15-nasoslar; 4-reaktor; 5,9-ajratgichlar; 6,12,17-issiqlik 
almashtigichlar; 7,13-havoli sovutish apparatlari; 8-sovutgich; 10,18-reduksion klapananlar; 
11-bug‗lantirish kolonnasi; 16-qabul qilgich.
Reaktordan pastga chiquvchi gaz-mahsulot aralashmasi qaynoq 
ajratgichda (5) ajratiladi. Keyin suyuqlik ajratgichdan reduksiya klapani orqali 

---

387 
(10) bug‗lantirish kolonnasiga (11) yo‗naltiriladi. Gaz-bug‗ aralashmasi issiqlik 
almashtirgichda (6) va havoli sovutish apparatida (7) sovutiladi; bunda hosil 
bo‗lgan uglevodorod kondensati gaz bilan birgalikda suvli sovutgichda (8) 
sovutiladi va keyin esa yuqori bosimli past haroratli ajratgichdan (9) o‗tadi 
hamda ajratgichdan chiqib ketadigan (5) gidrotozalangan yuqori haroratda 
qaynaydigan gazoyl‘ fraksiyasi birlashadi. 
Gidro-oltingugurtsizlashtirilgan 
mahsulot aralashmasi bug‗lantirish 
kolonnasida past haroratda qaynaydigan fraksiyani va meyoridagi alangalanish 
haroratiga erishish uchun suv bug‗i yordamida shamollatiladi. 
Vodorod-tarkibli gaz sovuq ajratgichdan chiqishda (9) tozalash seksiyasida 
vodorod-sul‘fiddan etanol-aminning regeneratsiyalash eritmasi yordamida 
tozalanadi. Kompressor yordamida (1) tozalangan gaz xomashyo bilan 
aralashtirish uchun sirkulyatsiya chizig‗iga qaytariladi. Qurilmadan tozalangan 
gazni chiqarish esa klapan (18) orqali amalga oshiriladi. Kompressorning 
haydovchi tizimiga yangi vodorod-tarkibli gaz kiritiladi. 
Issiqlik almashtirgichdan keyin (12) to‗liq sovitilmagan gidro-
oltingugurtsiz gazoyl nasos (14) yordamida issiqlik almashtirish (17) (sxemada 
faqat bittasi ko‗rsatilgan) ortiqcha issiqlikdan foydalanish va talab qilingan 
haroratgacha sovutish uchun uzatiladi. Bu holatda bug‗lantirish kolonnasi 
barqarorlashtirish kolonnasi hisoblanadi va kondensator-sovutgich (13) xizmat 
qiladi. Qabul qilgichda (16) to‗planadigan yengil fraksiyaning bir qismi nasos 
(15) yordamida kolonnaga (11) sug‗orishga beriladi, qolgan qismi esa-
qurilmadan 
chiqariladi. 
Qabul 
qilgichning 
(16) 
yuqori 
qismidan 
barqarorlashtirish gazi chiqib ketadi. 
 
Har xil turdagi xom-ashyolarni material balansi quyida keltirilgan. 
Neftni pilot qurilmasida vakuum gazoylning gidrotozalash material 
balansi quyidagilar: harorat 380°С, bosim 5 MPa; xomashyoni hajmiy uzatish 
tezligi 0,7 soat-1, sirkulyatsiya gazining nisbatlari: 850 m
3
/m
3
. ga teng [23]: 

---

388