XXXVII FƏSİL
MİSSİONERİN ÖLÜMÜ
Muhamməd Əsəd
Kəraçi, Nyu-York, Tanjer, Lissabon, Qranada
Aprel 1933-cü-fevral 1992-ci il
...Qoca bu şəhəri sevirdi...
Az qala, min üç yüz il əvvəl mavrların ələ keçirib İlbira
adlandırdıqları, təxminən əlli il sonra bir qədər aralıda İlbira
Mədinəti yarandığına görə köhnə məskənin Kalat Qranata
adlandırıldığı şəhərin – Qranadanın vurğunuydu...
Az qala, doqquz yüz əvvəl Kordova əmirliyinin süqutun-
dan sonra ziridlərin əlinə keçib paytaxta çevrilən, Əndəlüsün
ən gözəl şəhərlərindən biri kimi şöhrət tapmış, yüz illərlə əl-
Moravilər və Nəsrilər sülalələrinin iqamətgahı olmuş, ispan
torpağında İslamın son dayağı kimi xristianlara qarşı müqa-
vimət göstərmiş, ispanların əlinə keçəndən sonra yəhudilərə
də, müsəlmanlara da divan tutulduğu, Qurani-Kərimin
nüsxələrinin, ilahiyyata dair kitabların, digər əsərlərin (on
minə yaxın kitab, nadir manuskript, xəttatlıq sənətinin inciləri),
yandırıldığı bu şəhəri sevirdi. Əl-Hamranın möhtə şəm mən-
587
zə rəsini, xəlifələrin yay iqamətgahı olmuş Hənəralifin xara-
balıqlarını, Nazare sarayını, mavrlardan yadigar qalmış
Əlbaysın məhəlləsinin yastı damlı evlərini, İzabella və Ferdi-
nandın uyuduqları kral kapellasını, katolik kafedral kilsəsini,
Müqəddəs Anna kisəsini, Müqəddəs Salvador kilsəsini, San-
Jenorime monastırını, Qarsia Lorkanın muzeyini və adını da-
şıyan parkı... yaddaşına köçürə-köçürə dəfələrlə gəzmişdi.
Qoca Qranada yaxınlığında yaşamaqdan, ömrünü burda
başa vurmaqdan məmnun idi. Neçə illər əvvəl gördüyü yuxu
çin çıxmışdı, ya o yuxunu görəndən sonra bu qərara gəlmişdi,
hər nəydisə, Həzrəti Muhammədin onu dəvəsinin tərkinə
alıb məhz bu şəhərə gətirdiyinə, “Bura Günbatanın ən axırıncı
şəhəridi” deyəndə məhz Qranadanı nəzərdə tutduğuna şübhə
eləmirdi.
Artıq ömrünün doxsan ikinci ilinə qədəm qoymuşdu, bu
kifayət qədər uzun ömründə dünyanı ölkə-ölkə, bölgə-bölgə
dolaşmış, dörd qitəni gəzmiş, həyatın qasırğalarından keç-
miş, ağlı, hər cür vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq bacarığı, in-
sanların qəlbinə yol tapmaq, onları inandırmaq qabiliyyəti
sayəsində təhlükələrdən salamat qurtula bilmişdi.
Az qala, altmış il əvvəl on beş yaşlı arvadı Münirəylə körpə
oğlu Talalı götürüb Mədinə sarayından qaçanda, əlbəttə, bö-
yük risk elədiyini başa düşürdü. Amma getməyə bilməzdi,
doktor Veysman məktubunda yeni hədəflər göstərmişdi: Bri-
taniya Hindistanı parçalamaq ərəfəsindəydi, şimal əyalətləri
ayrılıb müstəqil dövlət qurmaq yolunda hərəkətə başlamışdı-
lar, o hərəkatın içində olmaq, o dövlətin qurucularıyla yaxın-
laşmaq, nüfuz qazanmaq, mühüm vəzifələr tutmaq ümumi
işə faydalı olardı.
Bu da Muhəmməd Əsəddən ötrü şirnikləşdirici, maraqlı,
həm də şərəfli işiydi: islam dininə xidmət elədiyini o dövlətin
qurulmasında iştirakı sayəsində bir daha sübut eləyə bilərdi;
üstəlik, artıq Səudiyyə dövləti yaranmışdı, hədəfləri aydın
idi, İbn-Səudun yanındakı missiyası da başa çatmışdı.
588
Qoca o çətin, təhlükəli, yorucu səfərin təfərrüatlarını hələ
də xatırlayırdı. Ərəb torpaqlarından çıxandan sonra bədəvi
görkəmini dəyişməli, iranlıya çevrilməli oldu. İranın sərhədini
ilahiyyatçı kimi keçdi, maşınla, qatarla, arabayla, piyada gəlib
Kəraçiyə çatmağı aylar çəkdi.
Düzdü, mühitə alışanacan, özünü tanıdanacan bir müddət
içinə çəkilib gözləməli oldu: artıq uzaq Almaniyada nasional-
sosialistlər hakimiyyətə gəlmişdilər, dünya nəfəsini udub Fü-
rerin bundan sonra hansı addımlar atacağını gözləyirdi.
Şübhəsiz, tarixin dönüş məqamlarından biriydi, Muhamməd
Əsəd belə bir vaxtda Kəraçidə olmasından incik deyildi. Düz-
dü, ölkənin əsl sahibləri olan ingilislərlə çətin dil tapdı: hey
məqsədi, məramıyla maraqlanırdılar; üç il əvvəl şair, ilahiy-
yatçı, filosof Muhamməd İqbal Müsəlman Liqası qurmuşdu,
Liqanın üzvləri əvvəlcə Hindistan daxilində federasiya
istəyirdilər, sonra Pəncab, Sind, Bəlucistan və quzey-günba-
tan əyalətlərindən ibarət müstəqil dövlət tələb eləməyə başla-
dılar. Hələ Kembric universitetinin tələbəsi Çaudhuri Rəhmət
Əlinin ölkənin adıyla bağlı təklifi də qəbul olunmuşdu: PA-
KİSTAN, yəni P – Pəncab, A – əfqanlar, puştunlar, K – Kəşmir,
S – Sind, TAN – Bəlucistan.
Kəraçinin bazara və məscidə yaxın hissəsində, ikimərtəbəli
evin üst qatında üçotaqlı mənzil kirayələdi. Kral İbni Səudun
səxavətindən hələ bir neçə il qayğı çəkmədən yaşamağa im-
kanı vardı, bu müddətdə də yəqin, doktor Veysman onu
diqqətdən kənarda qoymayacaqdı.
Elə ilk günlərdən urdu dilini öyrənməyə səy göstərdi...
Muhamməd İqballa Kəraçiyə gələndən bir il sonra rastlaş-
dı, ona urdu dilində çıxardığı qəzeti redaktə eləməkdə yar-
dım göstərdi, üstəlik, dostunun xahişilə Heydərabada gedib
iki il ərzində “İslam mədəniyyəti” jurnalının redaktoru da
oldu. O vaxtdan da adı Pakistan qurucularının sırasında
çəkilməyə başladı...
589
***
1938-ci il Muhamməd Əsədin yaddaşında bir neçə mühüm
hadisəylə qalmışdı...
Əvvəla, martın ortalarında Fürerin istəyilə Avstriyanın Al-
maniyaya birləşdirilməsindən xəbər tutdu. Bu ondan ötrü əsl
sarsıntıydı: Vyanada atası, bacısı vardı, yəqin, kommunistlərə
və yəhudilərə divan tutmağa hazırlaşan nasistlər onlara rəhm
eləməyəcəkdilər. Müsəlman olmuş Leodan üz döndərsələr
də, onların taleyi həmişə qəlbini göynədirdi: Leopold Veysin
Muhamməd Əsədə çevrilməsinin əsl səbəbini bir daha onlara
başa sala bilməyəcəkdi. İkincisi, o il aprelin iyirmi birində
Muhamməd İqbal Haqqın rəhmətinə qovuşdu, arzuladığı
müstəqil Pakistanı görmədən bu dünyayla vidalaşdı. Üçün-
cüsü, elə o günlərdə Muhamməd Əli Cinnəylə tanış oldu. İq-
balın ölümündən sonra Cinnə Müsəlman Liqasının rəhbərinə
çevrilmişdi, belə bir nüfuzlu adamın yanında olmağa dəyərdi.
Həmin ilin yayında da tale onu Ömər-Rolf fon Ehrenfelslə
görüşdürdü. Ömər-Rolf Leopold Veysi – Muhamməd Əsədi
hələ “Frankfurter Algemaine Zeitunq” qəzetindəki yazıların-
dan tanıyırdı, “Qeyri-romantik Şərq” kitabını da oxumuşdu,
Yaxın Şərqdə qələmə aldıqlarından da xəbəri vardı, Kəraçidə
olduğundan təsadüfən öyrənib burda ləngimək, onu axtarıb
tapmaq qərarına gəlmişdi, Güney Hindistana yollanmazdan
əvvəl ondan bəzi məsləhətlər almaq ümidindəydi. Ömər-Rolf
Əsəd bəy barədə eşitdiklərini də sözarası çatdırdı: eşitdiyinə
görə, Vyanadan çıxmağa bacarıb, indi hardasa İsveçrədə, ya
İtaliyadadı.
“Ümüdvaram ki, sağ-salamatdı, – Muhəmməd Əsəd eşit-
diklərindən kədərlənsə də, ümidlə dilləndi. – Onun kitabla-
rının bir çoxunu oxudum, öz vəzifəsini çox gözəl yerinə ye-
tirir”.
“Qeyri-adi ağıl sahibidi, – Ömər-Rolf “vəzifə” sözünü
Dostları ilə paylaş: |