Nizami Gəncəvi haqqında məqalə

Eşq kitabı  
Nizami  əxlaqla dolu “Sirlər xəzinəsi”ndən sonra bir eşq dastanı yazmaq fikrinə 
düşür.  Şairə görə dünyanı  eşq, mehr, məhəbbət və sevgisiz təsəvvür etmək olmaz. Bu 
eşq  əsəri Sənainin “Hədiqətəl Həqiqe” və  Fəxrəddin Gürganinin “Vis və Ramin” 
əsərlərindən tamamiylə  fərqlənirdi. “Xosrov və  Şirin” poemasında da şair  ənənəsinə 
sadiq qalaraq əxlaq, mənəviyyat məsələlərini unutmamış, yeri gəldikdə onları  bəzi 

117 
 

 
şəkildə göstərmişdir. Bu eşq məsnəvisinin yazılmasında onun Qıpçaq qızı həyat yoldaşı 
Afaqın rolu az olmamışdır. Nizami Afaqla yaşadığı illəri özünün ən xoşbəxt illəri sayır 
və “Xosrov və  Şirin”i yazdıqda öz Afaqını gözünün önünə  gətirdiyini vurğulayır. 
Nizamidən  əvvəl yazılan eşq məsnəviləriylə  əlbəttə,  şair tanış idi, lakin o elə bir 
məhəbbət dastanı yaratmışdır ki, o birilərini kölgədə qoymuşdur.  
Nizaminin hər iki əsəri Səlcuq qələmindən çıxmış  və Cahan Pəhləvanla Qızıl 
Arslana ithaf olunmuşdur.  Ədəbi nöqteyi-nəzərdən də “Vis və Ramin”, “Xosrov və 
Şirin”ə çatmır.  
“Xosrov və Şirin” dastanı əvvəldən axıra qədər sasani tarixindən bəhs edir və İran 
şahlarından olan Xosrov Pərvizin həyatını tam əks etdirir. Xosrovun Hörmüzün oğlu 
olduğu və şah nəslinin davamçısı kimi bütün kitablarda göstərilmişdir. Rum türkü olan 
Şirin də Azərbaycan hökmdarıdır. Bu tarixi şəxslərdən başqa digər adamlar da əsərdə 
iştirak edirlər, onlar Nizaminin öz təxəyyülünün məhsuludur. Həqiqətən  Şirin Fərhada 
vurulur, ancaq o, Xosrovu sevir. Xosrovun isə  Məryəm və  Şəkərlə evlənməsi tarixdə 
yoxdur. Bunlar Nizaminin öz düşüncəsi kimi qəbul edilir. Bertelsin fikrincə Nizami 
əfsanəvi gürcü gözəli Tamaradan xəbərdar olmuş, bəzi cizgiləri Şirin üzərinə gətirməklə 
bu Qafqaz gözəlini vəsf etmişdir.  
Nizami “Xosrov və  Şirin” dastanını 576-cı ildə Azərbaycan Atabəylərindən 
Məhəmməd Cahan Pəhləvana həsr edib təhvil vermişdir. Ancaq 581-ci ildə Cahan 
Pəhləvanın ölümündən sonra onun qardaşı  Qızıl Arslan əsəri  əlinə keçirir. Lakin necə 
olsa da, “Xosrov və  Şirin” bir qiymərli  əsər kimi həm  şahlar tərəfindən, həm də xalq 
içərisində böyük rəğbətlə qarşılanır.