Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

 
о‘quvchilar tomonidan egallangan bilimlarni umumlashtirish 
va tizimlashtirish maqsadida amalga oshiriladi. 
Tushuntirish 
о‘quv materiali mazmunini isbot, tahlil, umumlashma, 
taqqoslash asosida bayon qilishdir. Bu metod hikoyaga nisbatan birmuncha keng 
qо‘llaniladi. Undan odatda nazariy materiallar va murakkab masalalarni 
о‘rganishda foydalaniladi. Tushuntirish chog‘ida о‘quv materialining qiyin 
о‘rinlariga urg‘u berilib, mazmun ochiladi. Tushuntirish samarasi о‘qituvchining 
kо‘rgazmali vositalardan foydalanishiga bog‘liq. Tushuntirish - hikoyaga yaqin 
bо‘lgan ta’lim metodi hisoblanadi. Kasb ta’limida hikoya va tushuntirishdan 
alohida holda kam foydalaniladi. Masalalarni bayon qilishda, masalan: mashinalar, 
mexanizmlar tuzilishi yoki texnologik jarayonlarning borishini bayon qilishda 
kо‘pincha hikoya va tushuntirish birga qо‘shib olib boriladi. Hikoya tushuntirish 
muvaffaqiyatli 
о‘tkazilishi 
uchun 
о‘qituvchi 
о‘quvchilarning 
amaliy 
tayyorgarligini hisobga olgan holda yetkaziladigan materialni qabul qila olishlarini 
tasavvur qilish kerak. Buning uchun о‘quvchilar maxsus texnologiya, 
materialshunosning mavzulari bо‘yicha qaysi о‘quv materialini о‘tganliklarini 
bilish muhimdir. Bundan tashqari, о‘qituvchi о‘quvchilarni yо‘llanma vaqtida 
savollar yordamida nimalarni eslashlarini tekshiradi va zarur bilimlarni ular 
xotirasida qayta tiklaydi. 

---

124 
Ma’ruza 
yirik hajmdagi о‘quv materialini og‘zaki bayon qilish metodi 
sanalib, u qat’iy mantiqiy ketma-ketlik, uzatilayotgan axborotlarning kо‘pligi, 
bilimlar bayonining tizimliligi kabi о‘ziga xos xususiyatlarini namoyon etadi. 
Ma’ruza mazmuni murakab tizimlar, hodisalar, obyektlar, jarayonlar, ularning 
sababli-oqibatli bog‘lanishlari, qonun va qoidalardan tashkil topadi, u butun dars 
jarayonini qamrab olishi mumkin. Ma’ruza metodi tushuntirish va suhbatning asta-
sekin kengayib borishidan vujudga keladi, bir vaqida о‘quvchilarni qisqacha yozib 
olish (konspektlash)ga о‘rgata boradi. 
Maktab ma’ruzasining samaradorligini ta’minlash shartlari quyidagilardan 
iborat
: 
ma’ruza rejasini tuzish; о‘quvchilarni ma’ruza mavzusi, rejasi bilan 
tanishtirish; ma’ruza bandlarini mantiqiylik va ketma-ketlikda bayon etish; har bir 
bandini qisqacha xulosalash; ma’ruzaning bir qismidan ikkinchisiga о‘tishda 
mantiqiy aloqadorlikni ta’minlash; ma’ruzani muammoli va hissiy tarzda bayon 
qilish; bunja nutq imkoniyati, misollar, aniq dalillar va qiyoslashlardan 
foydalanish; о‘quvchilarning bilish faoliyatini mahorat bilan boshqarish; 
ma’ruzaning muhim jihatlarini ochib berish; о‘quvchilar ma’ruzaning asosiy 
о‘rinlarini yozib borishlariga imkon yaratish; muhim о‘rinlarni ta’kidlab 
kо‘rsatish; ma’ruza mazmunini kо‘rgazmali tarzda (namoyish, illyustratsiya, 
videofilm va boshqalardan foydalangan holda) yoritish.
Ta’lim sifatini oshirishda