Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

5.
 
Fanlarning о‘zaro bog‘lanish rejasi. 
Mehnat ta’limi darslarini tabiiy-
ilmiy sikldagi fanlar bilan bog‘liqlik grafigi – har bir mavzu mazmuni yoritishda 

---

184 
uning mohiyatini о‘quvchilar tomonidan chuqur, ilmiy asoslangan holda tasavvur 
etishlari, vaqtdan unumli foydalanish, nazariy bilimlarini amalda, hayotda va 
ishlab chiqarishda qо‘llash imkoniyatlarini keng yoritish, ularning politexnik 
tushunchalarini kengaytirish maqsadida о‘qituvchi tomonidan tuziladi hamda u 
taqvimiy mavzuli rejada о‘z ifodasini topadi. 
Ta’lim jarayonini rejalashtiruvchi bu hujjatda maktabda о‘qitiladigan mehnat 
ta’limi fanining fizika, matematika, ximiya, chizmachilik va boshqa fanlarning 
о‘zaro bog‘lanishlar ochib beriladi. Ta’lim jarayonida fanlar о‘rtasidagi 
bog‘lanishlar katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda maktabda о‘qitish 
о‘quvchilarga mustahkam bilim, mehnat kо‘nikamalari va malakalarini berishdan 
tashqari, ularning о‘rganilayotgan hodisalarga chuqur va har tomonlama 
yondoshishlarini, olgan bilimlaridan ishlab chiqarish va mehnat hodisalariniilmiy 
asosda tushuntirib berish, mustaqil ravishda bilimlarga ega bо‘lish uchun 
foydalana olishlarini ta’minlashi kerak.
Mehnat ta’limi, maktabda о‘qitiladigan fan sifatida, о‘quvchilarning umumiy 
ta’lim fanlaridan olgan bilimlarini amalda qо‘llashni о‘rganishlari uchun cheksiz 
imkoniyatlar yaratib beradi. Ta’limni tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yish orqali о‘quvchilarga 
tabiat qonunlari bilan ularning turmushda namoyon bо‘lishi о‘rtasidagi obyektiv 
mavjud bо‘lgan bog‘lanishlarni kо‘ra bilishlariga yordam berish zarur. Masalan, 
о‘quvchilar fizika kursida qattiq jismlarning xossalarini, kuch, massa, tezlik, 
ishqalanish va hokazolarni о‘rganadilar. Bu vaqtda agar ular о‘quv ustaxonalarida 
ishlov beriladigan metallarning fizikaviy­mexanik xossalarini va tuzilishini 
bilmasalar, agar ular ishlov berilayotgan materialga qarab, ularni qirqiuvchi 
asbobning tо‘g‘ri о‘lchovini tanlay olmasalar, agar ular mashinadagi detallarning 
ishqalanishini qanday yо‘l bilan kamaytirishni va hokazolarni bilmasalar, ularning 
ilgari olgan bilimlari yuzaki bо‘lib qoladi. О‘qituvchi о‘quv materialining 
о‘quvchilarning tabiiy-ilmiy sikldagi fanlardan olgan bilimlari bilan mustahkam 
bog‘liq bо‘lgan qismi bо‘yicha tayyor bilimlarni yetkazishga harakat qilmaydi. 
Mehnat о‘qituvchisi suhbat о‘tkazish usuli bilan о‘quvchilar qattiq jismlarning 
xossalarini, ishqalanish turlarini (fizika), kо‘p qirrali burchaklarning xossalarini 

---

185 
(geometriya), aralashmalar, emulsiyalar va mineral yog‘larning (kimyo) va 
hokazolarning xossalarini qanday о‘zlashtirib olganliklarini aniqlaydi va ana shu 
fanlardan olingan bilimlar asosida ularga ishlov berilayotgan metallarning 
tuzilishini va qirqish jarayonini, qirqish asboblarining charxlash burchaklarini va 
ishlanayotganda detalni sovutish uchun ishlatiladigan suyuqlikning tarkibi va 
xossalarini, detallarning dastgohdagi ishqalanuvchi yuzalarini va ularga mashina 
moyi surish yо‘li bilan ishqalanishni kamaytirish usullarini tushuntirib beradi. 
Biroq fanlararo aloqa bir tomonlama jarayon emas. Umumiy ta’lim fanlaridan dars 
beruvchi 
о‘qituvchilar о‘quvchilarning mehnat bо‘yicha olgan amaliy 
tajribalaridan о‘rganilayotgan tabiat qonunlarini chuqurroq tushunishlari uchun 
foydalanishlari lozim.
Fanlarning о‘zaro bog‘lanish rejasini ishlab chiqishda umumiy ta’lim 
fanlaridan mehnat ta’limi, fizika, matematika, kimyo, biologiya, chizmachilik va 
hokazo fanlardan dars beradigan о‘qituvchilar ishtirok etadi. Ularning har biri о‘z 
fanining mazmunini sinchiklab tahlil qilish asosida о‘quv materialining boshqa 
fanlar bilan bog‘lanishiga oid aniq misollar taklif etadi, bu takliflar muhokama 
qilinib, aniqlanib va zarur bо‘lsa tо‘ldirilib fanlarning о‘zaro bog‘lanish rejasi 
jadvaliga kiritiladi, unda har bir fanga oid u yoki bu mavzuni о‘rganish muddatlari 
kо‘rsatiladi. 
Fanlarning о‘zaro bog‘lanish rejasini muvaffaqiyatli amalga oshirish 
о‘quvchilarning mehnat bо‘yisa tayyorgarligining yuqori sifatli bо‘lishinigina 
emas, shu bilan birga ularning umumiy bilim doirasining ham keng bо‘lishini 
ta’minlaydi.