Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Insonparvarlik – 1) insonning insonga bo`lgan mehri-muhabbati, uning shani, qadrini hurmat qilish, kishi manfaatlari uchun qayg`urish g`oyalari bilan sug`orilgan va
kishilar o`rtasidagi tenglik, halollik,insoniy munosabat tamoyillariga asoslangan dunyoqarash; 2) insoniylik va insonparvarlik, insonlarning bunyodkorligiga ishonchi.
belgilaydigan tug`ma va o`zlashma barcha aqliy qobiliyatlar to`plami. Ishontira olish – axborot oqimining shaxs tomonidan tanqiddan holi, erkin ravishda o`zlashishiga erishishni ko`zlagan ruhiy ta`sir etish metodi. Kasbiy – pedagogik muloqot – pedagog va tarbiyalanuvchining o`zaro zich ijtimoiy – psixologik aloqasi tizimi bo`lib, uning mazmuni axborotlar ayriboshlash, tarbiyaviy ta`sir
o`tkazish, kommunikativ vositalar yordamida o`zaro munosabatlarini tashkil etish hisoblanadi. 78
Kasbiy tayyorgarlik – bo`lajak mutaxassisning psixologik, psixofiziologik, jismoniy hamda ilmiy-nazariy va amaliy tayyorgarligi. Kasbiy bilimdonlik – pedagogik faoliyat yuritish uchun zarur bo`lgan nazariy va amaliy tayyorlik birligi. Kommunikatsiya – kishilarning o`zaro muloqotlarida axborotlar almashish tavsifi. Kommunikativ ko`nikma – muomala qila olish, pedagogik texnika malaka va kO`nikma tushunchasi. Kommunikativ faoliyat – pedagogning tarbiyalanuvchilar, boshqa pedagoglar, jamoatchilik vakillari, ota-onalar bilan maqsadga muvofiq o`rnatgan munosabatlari.
bahs.
Klon – bir formani jinssiz kо„paytirishdan hosil bо„lgan avlodlar yig„indisi. Ular genetik jihatdan bir xil bо„ladilar. Komplementar genlar – allel bо„lmagan genlar bо„lib, ular birgalikda ma‟lum bir belgini rivojlantiradi, ya‟ni tо„ldiruvchi ta‟sir kо„rsatadi. Kodominant – har xil allellarni geterozigota holatda fenotipda namoyon bо„lishi. Ularni biri ikkinchi ustidan dominantlik qilmaydi Kombinativ о„zgaruvchanlik – ota-ona genlarning yangi kombinatsiyasi tufayli paydo bо„lgan irsiy о„zgaruvchanlik.
xromosomalarning xromatidlari о„rtasida о„xshash qismlar (genlar)ning о„rin almashishi.
maqsadini ko`zlagan idrok etishning shakli. 79
Ko`nikma –biror faoliyatni o`zlashtirilgan usuli bo`lib, o`quv jarayonida o`rganish natijasida qo`lga kiritilgan, beixtiyor, avtomatik tarzda bajariladigan harakat. Laboratoriya ishi – asbob-uskunalar va boshqa texnik moslamalardan foydalangan holda tajribalar o`tkazish, biologik jarayonlarni maxsus jihozlar yordamida o`rganish.
bayon qilishga asoslangan o`quv jarayoni, metodi. Loyihalash malakasi – malakaning maxsus turi bo`lib, kutilgan pedagogik natijalarni konkret ta`lim va tarbiya rejalarida aks ettiradi. Malaka – ko`nikmalarning avtomatlashgan ko`rinishi, shaxsning o`zi egallagan bilimlari asosida ularning yangi sharoitdagi yangiliklar bilan birga, ma`lum bir faoliyatni samarali bajarish qobiliyatidir.
umumiy talablar. Matematik va statistik metod – bu metod og`zaki so`rov va eksperiment natijalariga ishlov berishda, shuningdek, o`rganilayotgan hodisalar orasidagi miqdoriy aloqadorlikni o`rnatishda qo`llaniladi.
ko`nikmalar hosil qilish maqsadida harakatlarni og`zaki va yozma ravishda takroran amalga oshirish.
o`stirishga qaratilgan harakatlari. Maqsad – faoliyat natijasini oldindan fikran belgilash. Metod – 1) tabiiy va ijtimoiy hayot hodisalarini tadqiq qilish, bilish usuli; 2) harakat qilish usuli, tarzi. 80
Metodika – biror ishni tashkil qilishda maqsadga muvofiq qo`llanadigan metodlar tizimi.
Metodologiya – 1) dunyoni ilmiy bilish metodi haqidagi ta`limot; 2) biror fanda, shu jumladan pedagogikada qo`llaniladigan metodlar. Metabolitlar – tirik organizmdan modda almashishi natijasida hosil bо„lgan moddalar. Migratsiya – bir populyatsiya genofondiga boshqa populyatsiya genotiplarini qо„shilishi. Migratsiya tufayli populyatsiyadagi genlar konsentratsiyasi о„zgaradi. Modifikatsion о„zgaruvchanlik – irsiy bо„lmagan fenotipik о„zgaruvchanlik, u tashqi sharoit ta‟sirida hosil bо„ladi, bu о„zgaruvchanlik nasldan-naslgaberilmaydi. Modifikator gen – boshqa genlar bilan aloqada bо„lib, fenotipni о„zgarishiga sababchi bо„ladi. Monozigot egizaklar - bir otalangan tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar. Monoduragay – bir juft muqobil belgisi bо„yicha bir-biridan keskin farq qiladigan formalar (AA va aa)ni chatishtirib olingan duragay (Aa). Mutagenez – tabiiy va sun‟iy omillar ta‟sirida irsiy о„zgarishlar hosil bо„lish jarayoni. Mutagen – mutatsion о„zgaruvchanlik hosil qiladigan fizikaviy yoki kimyoviy omillar (ionlashtiruvchi nurlar, har xil kimyoviy birikmalar va boshqalar). Mutant – mutatsiya natijasida genotipi о„zgargan organizm. Mutatsion о„zgaruvchanlik – organizmda yangi irsiy belgi – xususiyatlar hosil qiladigan gen va xromosomalarning tarkibiy о„zgarishi. Mutatsiya – tо„satdan hosil bо„ladigan irsiy о„zgaruvchanlik.
Motiv – ma`lum ehtiyojlarni qondirish uchun asos bo`ladigan kishining ichki faoliyat mazmuni. Motivatsiya – shaxsni faol xatti-harakatlarga undovchi sabablar, asoslar to`plami bo`lib, u ayni zamonda kishi xulqini fiziologik va psixologik boshqarishning 81
dinamik jarayonini ham bildiradi, faoliyatning yo`nalishi, fa‟olligi, uyg`unligi hamda turg`unligini belgilaydi.
pedagog rahbarligida muammoli vaziyat yuzaga keltiriladi va uning hal qilinishida ta`lim oluvchilar faol mustaqil harakat qiladilar.
natijasida hal qilinadi. Munozara – 1) matbuotda, suhbatda biror bahsli masalani muhokama qilish, bahs; 2) o`quv munozarasi muayyan muammo bo`yicha fikr almashishga asoslangan o`qitish metodi.
chiqib amalga oshiradigan ongli faoliyati. Palmoskopiya – kaft chiziqlarining tahlilidir. Populyatsiya – bir turga mansub, ayrim belgi-xossalari bilan farqlanuvchi, nisbatan aloxidalashgan, erkin chatishib nasl beruvchi individlar majmui. Proband – taxlil qilish uchun ma‟lumotlarga ega shaxs. Penetrantlik - dominant yoki retsessiv gen allelini gomozigota xolatdagi tasirini namoyon bо„lish ehtimolligi. Pedagog – tarbiyachi, o`qituvchi, dars beruvchi. Pedagogika – yosh avlod ta`lim va tarbiyasi haqidagi fan. Pedagogikada antropologik yondashuv – odam to`g`risidagi barcha fanlar ma`lumotlaridan muntazam foydalanish va pedagogik jarayonni tashkil etish hamda amalga oshirishda ularni hisobga olish.
82
Pedagogik jarayon – ta`lim-tarbiya masalalari, uning taraqqiyotini hal qilishga qaratilgan, maxsus tashkil etilgan pedagog va tarbiyalanuvchilarning maqsadli o`zaro munosabatlari.
uchun qo`llanadigan tadqiqot metodi. Sibslar bitta ota-onadan tarqalgan bolalar, nasl (jinsidan qat‟iy nazar). Transpozonlar - genomdan о„zini qirqib genomning boshqa joyiga kо„chib о„tadigan genlar majmuasi. Takt – misli ko`rilmagan tarzda o`zini tuta bilish.
sotsial etalonlarning ijtimoiy ong sifatida u yoki bu darajada qayd qilingan, tarixan shartlangan ideal timsollarga ongli yo`naltirilgan ijtimoiylashish jarayoni; 2) muayyan bilimlarni egallash g`oyaviy-axloqiy qadr, malaka, ko`nikma, axloq me`yorlariga qaratilgan jamiyat a`zolarining ta`lim va tarbiyasi vazifasini bajaradigan nisbiy mustaqil tizim. Tarbiya – 1) shaxsning ma`naviy va jismoniy holatiga muntazam va maqsadga muvofiq ta`sir etish; 2) pedagogik jarayonda ta`lim maqsadlarini amalga oshirish uchun pedagog va tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati.
o`zlashtirish. Tafakkur – inson aqliy faoliyatining oliy shakli, insonlarni o`rab olgan dunyodagi o`zaro bog`langan narsa va hodisalarni bilish jarayoni, muhim hayotiy jarayonlarni his qilish va muammolarni hal qilish, ma`lum bo`lmagan voqea hodisalarni qidirish, kelajakni ko`ra olish. Tafakkur, tushuncha, hukm, xulosa shakllarida namoyon b`ladi.
malakani aniqlash maqsadida o`tkaziladigan sinovdir; 2) aniq sotsiologik tadqiqotlarda foydalaniladigan tarqatma material, savolnoma; 3) shaxs ruhiyati va
83
xulqining aniq miqdoriy va ma`lum sifat baholarini oldindan berilgan ba`zi standart – test me`yorlari bilan qiyosiy o`rganishga mo`ljallangan psixologik tadqiqotlarning standartlashtirilgan metodi. Testdan o`tkazish – ta`lim oluvchining bilim va malakalarini, psixik rivojlanishi, ijtimoiy tajribasini aniqlash uchun savollar tizimining qo`yilishidir. Tushuncha – atrof-muhitdagi hodisalar, predmetlarning muhim xususiyatlarini, ular orasidagi aloqa va munosabatlarni bilish. Faoliyat – 1) ongli maqsad bilan boshqariladigan kishining ichki (ruhiy),tashqi (jismoniy) faolligi; 2) atrof-muhitning kishilar tomonidan maqsadga muvofiq qayta bunyod etilishi.
organizmda shakllanadigan barcha tashqi va ichki belgilar yig„indisi. Xromosoma - hujayra yadrosining ipchalar tuzilishidagi va genlardan tashkil topgan bо„yaluvchi tana. Shaxs – 1) kishilarning ijtimoiy xulqi, insonlar orasida o`zini tutishini aks ettiradigan ruhiy sifatlari majmuini bildiruvchi tushuncha; 2) turli-tuman sifatlar tizimidagi kishining ruhiy, ma`naviy mohiyati; 3) ijtimoiy mohiyat kasb etgan va o`z-o`zini anglash qobiliyatiga ega bo`lgan kishi. Sistron – organizm ma‟lum bir belgisining rivojlanishiga sabab bо„ladigan genning kichik qismi. Sitogenetik xarita – xromosomaning tabaqalashgan bо„yoq orqali genlar joylashish о„rni tо„g„risida axborot beradi. Sitogenetika – organizmlarning irsiyati va о„zgaruvchanligini hujayra, xromosomalar, genlar bog„lab о„rganadigan fan. Sitokinez (sitotamiya)- hujayraning bо„linishi. Ekzon - DNK ning irsiy axborotni saqlovchi nukleotidlar izchilligi. Ekspressivnost - belgining fenotip namoyon bо„lish darajasi
84
Epistaz – allel bо„lmagan genlarning biri ikkinchi allel genning fenotipda namoyon bо„lishiga salbiy ta‟sir kо„rsatishi. O`qitish - ta`lim oluvchining bilish faoliyatini boshqarishga qaratilgan o`qituvchining faoliyati.
aniqlab olish uchun yordam ko`rsatishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy, psixologik, pedagogik, tibbiy-biologik va ishlab chiqarish – texnik tadbirlarning asoslangan tizimi.
Qiziqish – shaxs harakatiga sabab bo`ladigan faoliyat yo`nalashining ongli shakli. 85
Tayanch so`zlar lug`ati . Lotin Ruscha English Davlat ta`lim standarti Государственный стандарт образование political education standard Muhit
Irsiyat
Ilmiy yangilik Научные новости scientific news Tajriba Эксперемент
Genetika Генетика
Kuzatish Следить observation Avlod
Populyatsiya Популяция Population Malaka Практика experience Maqsad Цель dim purpose Usul Метод
method Muammo Проблема problem Qobiliyat
Pedagogika
pedagogies Pedagog Педагог teacher, educational specialist Fan Предмет
O`zlashtirish
Ob`ekt Объект Object
86
Suhbat Беседа conversation Ta`lim Образование training , instruction Tarbiya Воспитание libringing Test Игзамин
test O`qitish metodlari Методы обучение method of education Qiziqish Интерес
interest Qarindosh
Muvoffaqiyat
Долг обязанность duty
Temperament
Moslashuv
Anketalashtirish Анкетирование Guestionnaire Ishontira olish Заверит Assure
Insonparvarlik Человечность Humanism Ota-ona Родитель Parentes Motivatsiya Мотивация motivation Ko`nikma
Faoliyat
87
Foydalanilgan adabiyotlar.
O`zbekiston taraqqiyotining poydevori T.O`zbekiston 1997.
taraqqiyotining poydevori T. O`zbekiston 1999-yil. 3. Karimov I.A barkamol avlod O`zbekiston taraqqiyotining poydevori T. O`zbekiston .1997-yil. 4. Karimov I.A. “yuksak malakali mutaxassislar taraqqiyot omili T. O`zbekiston 1995-yil. 5. Karimov I.A O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida havfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari T, O`zbekiston 1997-yil. 6. Abdukarimov A. Irsiyat va gen injenerlik. J. Sixat va salomatlik. 2004.-№4 7. Aslanyan M. Yevgenika - soblazn ostayetsY.// J. Nauka i jizn. - 1997. 8. Ananyev B.R.Izbr. psixologich. Trudi M.: Pedagogika, 1980 T.1.s 19-31. 9. Ananyev B.G., Dvoryashina M.A., Kudryavseva N.A. Individualnoye razvitiye cheloveka i konstantnost vospri-yatiY. L.:LGU. 1968g 10. Ananyev B.G. Chelovek kak predmet poznaniY. L.: LGU, 11. Drujinin V.N. Psixologiya obshix sposobnostey. SPb.: Piter,2007. 12. Kovas Y.V., Tixomirova T.N., Malix S.B. Problema stobilnosti i izmenchivosti obshix sposobnostey v psixogenetike // Voprosi psixologii. 2011. № 6. S. 44-54
issledovaniye.- Tashkent: Fan, 1990. - 106 s. 14. Krayg G. Psixologiya razvitiY. SPb., Izd-vo «Piter», 2000. - s.18. 15. Karandashev Y.N. Psixologiya razvitiya: Chast pervaya: Vvedeniye: Uchebnoye posobiye. Minsk, 1997g. 16. Malix S.B. Problema razvitiya intellekta v psixogenetike / D.V. Ushakov (red.). Kognitivniye issledovaniya:Problema Razvitiya:sb. nauch. tr. Vip. 3. M.:In-t psixologii RAN, 2009. S. 287-302.
|