Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
67
-juftlikning ikkinchi soni
o`rtacha natijasi; i = 1, 2, 3… N – juftliklarning soni. Natija:
Tajriba 2013-2014 va 2014-2015 o`quv yillar davomida olib borildi. Tajriba davomida 9 ta qarindosh juftlarning , 9 ta umumta`lim fanlaridan o`zlashtirish natijalarini o`rgandik. Buning uchun maktab rahbariyati roziligi asosida o`quvchilarni o`zlashtirish natijalarini arxivdagi guruh
jurnallaridan qaydnomalardan mavjud guruh jurnallardan olishga to`g`ri keldi. Tajribada qatnashgan har bir juftlikning ism-sharifi, tug`ilgan yili, turar joyi juftlikdagi qarindoshlik munosabati hujjatlar asosida qayd qilindi. Bundan tashqari tajribada qatnashgan va ularni o`zlashtirish natijalari olingan o`quvchilarning roziligi ham olindi. Shunda tajribaga jalb qilingan juftliklarning soni 3.1- jadvalda ko`rsatilgan.
Qarindoshlik munosabati Juftlar soni Ota-qiz
Ota-o`g`il Ona-o`g`il Opa-singil Opa-uka
Aka-uka Bir tuxumdan rivojlangan egizaklar Har xil
tuxumlardan rivojlangan egizaklar 10 ta
10 ta 10 ta
10 ta 10 ta
10 ta 6 ta
6 ta
Tajriba uchun o`zbek millatiga mansub bo`lgan o`quvchilar natijalari olindi. Jadvalda qarindosh juftlarni o`quv predmetlari bo`yicha korrelyatsiya koefitsenti keltirilgan.
68
Qarindoshlik juftlarida o`quv predmetlari bo`yicha korrelyatsiya koefitsenti. 3.2-jadval
-Jadval turli qarindoshlik juftlarida 8ta umumta`lim fanlari bo`yicha korrelyatsiya koefitsenti keltirilgan. 9 ta qarindosh juftlariga e`tabor beradigan bo`lsak, ularda turli fanlardan turlicha korrelyatsiya koefitsentlari namoyon bo`lyapti. Jumladan ota-qiz qarindoshlik juftida matematika bo`yicha 0,61, tarix 0,30 , rasm 0,61 , musiqa 0,62 , adabiyot 0,54 , chet tili 0,60 , geografiya 0,41 , biologiya 0,39 ga teng. Shunga o`xshash raqamlar tartibini biz ota – o`g`il , ona – qiz , ona – o`g`il juftliklarida kuzatmoqdamiz. Opa – singil munosabatlaridan boshlab korrelyatsiya koefitsentlarini bir muncha ortganini kuzatishimiz mumkin. Jumladan opa – singil munosabatlarida matematika 0,65 , tarix 0,39 , rasm 0,68 , musiqa 0,65 , adabiyot 0,54 , chet tili 0,64 , geografiya 0,47 va biologiya 0,50 ga tengdir.
10 ta
0,61 0,39
0,61 0,62
0,54 0,60
0,41 0,39
Ota-o`g`il 10 ta 0,58 0,29
0,64 0,65
0,53 0,58
0,39 0,40
Ona-qiz 10 ta
0,55 0,33
0,59 0,61
0,51 0,57
0,43 0,43
Ona-o`g`il 10 ta
0,56 0,34
0,62 0,62
0,48 0,55
0,45 0,40
Opa-singil 10 ta
0,65 0,39
0,68 0,65
0,54 0,64
0,47 0,50
Opa-uka 10 ta
0,67 0,40
0,67 0,66
0,53 0,65
0,45 0,51
Aka-uka 10 ta
0,68 0,41
0,70 0,69
0,55 0,66
0,50 0,52
Bir tuxumdan rivojlangan egizaklar
6 ta 0,79
0,52
0,78
0,80
0,60
0,74
0,60
0,61
Har xil tuxumlardan rivojlangan egizaklar
6 ta 0,71
0,45
0,71
0,72
0,58
0,70
0,52
0,53
69
3.1-rasm. Qarindoshlik juftlarini fanlar bo„yicha o„zlashtirish kolleratsiya koefitsentining egilish chizig„i
3.1-rasmda ko„rinib turibdiki, kolleratsiya koefitsentining eng yuqori cho„qqilarini barcha qarindoshchilik juftlari bo„yicha metematika, rasm, musiqa, chet tili fanlari tashkid etilmoqda. Ya‟ni qarindoshlik juftlarining bu fanlar orasida kolleratsiya koefitsenti yuqori natijalarni ko„rsatmoqda. Tarix, adabiyot, geografiya, biologiya fanlari bo„yicha aksincha qarindoshlik juftlari bilan kolleratsiya koefitsenti eng past natijaga ega. Yuqori kolleratsiya koefitsentiga ega bo„lgan fanlar orasida birinchi o„rinda musiqa keyin matematika, rasm va chet tillari tashkil qiladi. Aksincha past ko„rsatkichlariga ega bo„lganlari ichida eng past natija tarix keyin geografiya, biologiya, adabiyot fanlari bo„yicha rasmdan ko„rinib turibtiki, fanlar bilan qarindoshlik juftlari orasida xam sezilarli tafovutlar kuzatilmoqda. Shuni qayd qilish lozimki, barcha fanlar bo„yicha eng yuqori korrelyatsiya koefitsenti dastlab, bir tuxumdan rivojlangan egizaklar keyin dizigota egizaklarda undan keyin simposlarda va so„nggi o„rinlarda ota-ona farzand, qarindoshlik munosabatlari turibti. Shu yerda ta‟kidlash lozimki,
70
qanchalik qarindoshlik munosabatlari yaqin bo„ladigan bo„lsa, shunchalik fanlar bo„yicha o„zlashtirish koefitsenti yuqori ekanligidan dalolat bermoqda. Bu degani fanlar bo„yicha o„zlashtirishda irsiy omillarning o„rni borligidan dalolat beradi. Ayniqsa irsiy omillarning o„rni matematika, rasm, musiqa, chet tili fanlarida yaqqol ko„zga tashlanmoqda. Qolgan fanlar bo„yicha esa irsiy omillarning bo„lishi yuqori darajada nomoyon bo„lmayapti. Shulardan kelib chiqgan holda tajribamizning ikkinchi qismida umumta‟lim fanlarini o„zlashtirishda irsiy omil va muhitning ulushlari qay darajada nomoyon bo„lishini aniqlashga kirishdik. Buning uchun biz mono va dizigota egizaklarda o„quv fanlari bo„yicha o„zlashtirishning konkordorligi (o„xshashliligi) va diskordorligidan (o„xshamaslik) foydalangan holda irsiylanish koeffitsentini aniqladik. Albatta tajribamizda jalb qilingan mono va dizigota egizaklarni miqdori ko„p bo„lmasligi bir muncha xatoliklarga olib kelishi mumkin. 3.3-jadval Umum ta`lim fanlar bo`yicha irsiy va muhit omillarini ulushlari.
Fanlar
Omillar matematika rasm
Musiqa chet tili adabiyot tarix biologiya Geografiya Irsiy Omilar
0,70
0,73 0,74
0,61 0,51
0,48 0,53
0,50 Muxit
Omillar
0,30 0,27 0,26
0,39 0,49
0,52 0,47
0,50
3.3- jadvalda, 8 ta umum ta`lim fanlar bo`yicha irsiy va muhit omillarining ulushlari berilgan. Raqamlarga e`tabor bersak, 8 ta fan bo`yicha eng yuqori ko`rsatkich musiqa bo`yicha 0,74, undan keyin rasm 0,73, matematika 0,70 ajratib ko`rsatish mumkin. Adabiyot, tarix, biologiya , geografiya fanlar bo`yicha irsiy omil 0,48 – 0,53 oralig`ida joylashgan. Irsiy omillarning yuqori bo`lishligi musiqa, rasm, matematika fanlarni o`zlashtirishda ko`proq irsiy omillar ahamiyatga ega ekanligi 71
shu fanlarga bo`lgan qobiliyat moyillik ota – onadan irsiy omillar orqali o`tishligidan dalolat beradi. Chet tili fani bo`yicha ham muhit omillarga nisbatan ham irsiy omilning o`rni yuqoriligi ko`rinib turibdi. Adabiyot , tarix , biologiya , geografiya fanlari bo`yicha irsiy omil bilan muhit omilining ulushi taxminan teng ekanligi ko`rinyapti. Bu esa bizga shu fanlarni o`zlashtirishda irsiy omil bilan bir qatorda muhit omiliga e`tibor berilganda muvofaqqiyatga erishildi.
1.Magistrlik dissertatsiyasi bo`yicha ilmiy tadqiqotlar 2 yil davomida umum ta`lim maktabida 9 toifadagi o`quvchilar bilan o`tkazildi. 2. Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, turli xil umum ta`lim fanlar bo`yicha irsiyat va muhitning ulushi turli darajada namoyon bo`lishi mumkin. 3. Yaqin qarindoshlar juftliklarida matematika, rasm, musiqa, chet tili fanlar bo`yicha korrelyatsiya koefitsenti yuqori darajada bo`ldi. Aksincha tarix, adabiyot, geografiya, bipologiya fanlari bo`yicha past ekanligi ma`lum bo`ldi. Yuqori korrelyatsiya koefitsentiga ega bo`lgan fanlar orasida 1- o`rinda musiqa keyin matematika, so`ngra rasm va chet tili tashkil qildi. 4. Egizaklar metodi orqali irsiylanish koefitsentini aniqlash natijasida eng yuqori irsiyat ulushi , 0,74 musiqa bo`yicha, 0,73 rasm bo`yicha , 0,70 matematika bo`yicha aniqlandi. Adabiyot, tarix, biologiya va geografiya fanlar bo`yicha irsiy omilning ulushi 0,48 dan 0,53 oralig`ida joylashdi. Umumiy xulosalar 1. О„zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturdan kelib chikkan xolda о„quvchi yoshlarni iqtidori qobiliyati isstedodiga qarab talim berish va qobilyatini avvaldan bashorat kilish masalalari vazifa qilib kо„yilgan. Shu nuqtai nazardan о„quvchilarni о„zlashtirishda muqit va irsiyatni rо„lini о„rganish dolzarb masala bо„lib hisoblanadi. 2. Chet el va Respublika adabiyotlarini taxlili shuni kо„rsatadiki, о„vuvchilarni о„zlashtirishda muhit va irsiyatni rо„li yetlarli darajada yoritilmagan. 72
О„zbek yoshlarida о„tkazilgan shu yо„sindagi ilmiy izlanshdar umuman о„tkazilmagan. О„zlashtirishning umumiy ta‟lim fanlari bо„yicha alohida irsiyat va muhitning rо„li haqidagi ilmiy izlanishlar chet el adabiyotlaridan ham juda oz ravishda yoritilgan va olingan natijalar ham bir-biriga tо„g„ri kelmaydi. 3. О„quvchilarning о„zlashtirishida irsiyat va muhitning rolini aniqlashda eng maqul metod deb egizaklar metodi tanlab olinadi. Va magistrlik dissertatsiyasi bо„yicha tadqiqot ushbu metod yordamida о„tkaziladi. 4. Tadqiqotlar 2013-2014 2014-2015 о„quv yillarida Toshkent shaxridagi umumiy ta‟lim maktablarida olib borilib bunda genetikadagi obyekt sifatida о„zbek millatiga mansub о„quvchi yoshlar va ularning qavm-qarindoshlari olinadi. Bunday tadqiqotlarning odam populyatsiyasining о„zbek millatiga mansub genetik obyekt sifatida olinishi birinchi marta о„tkazilmoqda va bu ilmiy ishning yangiliklaridan biri bо„lib hisoblanadi. 5. Tadiqotlar turli qarindoshlik darajasiga ega bо„lgan 9 ta juftlik: 1. Ota-qiz 2. Ota-о„gil 3. Ona-qiz 4.Ona-о„g„il 5.Opa-singil 6.Opa-uka 7.Aka-uka 8. Bir tuhumdan rivojlangan egizaklar 9. Har hil tuhumdan rivojlangan egizaklar olinib, ulardan 8 tasi umumiy ta‟lim fanlaridan: 1.Matematika 2.Tarih 3.Rasm
4. Musiqa 5. Adabiyot 6. Chet tili
73
7. Geografiya 8. Biologiya О„zlashtirishlar о„rganildi, natijada qarindoshlar juftlaridan qanchalik qarindoshlilik darajasi yuqori bо„lsa shunchalik bu juftlarda о„zlashtirish kо„rsatkichlari bо„yicha karrliyatsiya koeffitsienti yuqori ekanligidan dalolat beradi. Bu degani fanlar bо„yicha о„zlashtirishda irsiy omillarning rо„li yetarli darajada borligidan dalolat beradi. 6. О„rganilgan umumiy ta‟lim fanlari ichida musiqa, rasm, matematika va chet tili fanlaridan qarindoshlilik guruhlarda karrliatsiya koeffitsienti yuqoriroq. Adabiyot, tarih, geografiya fanlarida bо„lsa karrliatsiya koeffiensienti pasroq ekanligi yuqoridagi 4 ta fanning о„zlashtirilishadigan irsiy omilni rо„li yuqoriroq ekanligidan dalolat beradi. Tarih, adabiyot, biologiya, geografiya fanlaridan karrliyatsiya fanining past darajada bо„lishligi bu fanlarning о„zlashtirilishidagi irsiy omil bilan bir qatorda muhit omilining о„rni kattaligidan dalolat bermoqda. 7. Egizaklar metodi asosida bitta tuhumdan va har hil tuhumdan rivojlangan egizaklardan umumiy ta‟lim fanlari bо„yicha о„zlashtirishi о„rganish shuni kо„rsatadiki, musiqa, rasm, matematika fanlari bо„yicha irsiylanish koeffitsienti yuqori ekanligi va bunda irsiyatning ulushi: Musiqa-0,74 % Rasm – 0,73% Matematika – 0,70% va Chet tili 0,61 % bо„lib chiqdi. Qolgan 4 ta umumiy ta‟lim fanlaridan adabiyot, tarih, biologiya, geografiya fanidan irsiyatning ulushi. 0,53%- 0,48 % oralig„ida bо„ladi. 8. Tajriba-sinov natijasida olingan ma‟lumotlar shuni kо„rsatadiki, musiqa, rasm, matematika va chet tili fanlarining о„zlashtirishda irsiy omilning ulushi yuqori bо„lishligi bunda о„quvchi yoshlarni ota-onalari, opa-akalari shu fanlarda о„zlashtirish natijasiga kо„ra ularning о„zlashtirish kо„rsatkichlarini muqarrar ravishda avvaldan bashorat qilish mumkun.
74
Tarih, adabiyot, biologiya, geografiya fanlaridan irsiyatning ulushi bilan muhitning ulushini deyarli teng bо„lishi bilan о„zlashtirishda irsiyat bilan bir qatorda muhit omiliga kо„proq e‟tibor berish lozim.
75
Antropogenetika – odam genetikasi. Anketalashtirish – anketa yordamida ijtimoiy, iqtisodiy, demografik, psixologik pedagogik va boshqa tadqiqotlar uchun dastlabki materiallarni yig`ish jarayoni. Antropologiya – odamning biologik tabiatini har tomonlama o`rganuvchi fan. Assimilyatsiya – yangi sharoitda tayyor malaka va ko`nikmalardan jiddiy o`zgarishsiz foydalanish Autotrening - o`zini-o`zi ishontirish, shaxsning o`zini-o`zi boshqarishga qaratilgan maxsus mashqlar to`plami. Autotreningdan shaxsning o`z ruhiy holati va xulqini boshqarishda foydalaniladi.
beruvchi me`yorlar tizimi, ma`naviy xulq qoidalari, u ijtimoiy ong shakllaridan biridir.
tо„plamini ikki xissa ortiq bо„lishi. . Autbriding – genetik jihatdan uzoq bо„lgan organizmlarni chatishtirish. Bilim – narsa va hodisalarning muhim belgi va xususiyatlari, jarayonlar va ular o`rtasidagi bog`lanishlar to`g`risida fan tomonidan aniqlangan tushunchalar tizimi Burch – muayyan jamoaviy va axloqiy majburiyatlarni his qilish, uning zarurligini anglash. Vazifa – maqsad va uni amalga oshirish bosqichlarining oydinlashtirilishi. Gameta – generativ jinsiy hujayra. Gemizigot gen – genotipda bir nusxada bо„lgan gen ta‟sirida retsessiv belgining rivojlanishi.
76
Genom – xromosomalarning gaploid tо„plami. Genofond – populyatsiyaning genlar majmuasi. Genlar dreyfi – (genetik avtomatik jarayon) tasodifiy omillar ta‟siri tufayli populyatsiyadagi genlar takrorlanishini о„zgarishi. Geterogametli jins – har xil jinsiy xromosomaga ega gametalarni hosil etuvchi organizm. Geterozigota – bir genning har xil allellariga ega bо„lgan zigota, organizm. Geterozis –birinchi avlod duragaylarning ota-ona organizmlarga nisbatan kuchli rivojlanishi, hayotchan bо„lishi, vegetativ, generativ organlarning kо„p bо„lishi.
gametalarni hosil etuvchi organizm. Gomozigota – bir genning bir xil allellariga ega zigota, organizm. Gomologik xromosomalar - bir xil tuzilishga, allellarga ega xromosomalar Davlat ta`lim standarti – uzluksiz ta`limning muayyan bosqichida shaxs (mutaxassis)ning tayyorgarlik darajasi va mazmuniga qo`yiladigan minimum talablar.
organizmlarni chatishtirish. Didaktika – ta`lim va o`qitish nazariyasi hamda o`qitish jarayonida tarbiyalash mazmunini ifodalovchi pedagogikaning tarkibiy qismi. Dizigota egizaklar – ikkita tuhum hujayrani urug„lanishidan rivojlangan egizaklar. Diploid – ikkita gaploid xromosoma tо„plamiga ega hujayra, tо„qima, organizm. Dominant - geterozigotada namoyon bо„luvchi allel yoki belgi-xossa. Daktiloskopiya – barmoqdagi chiziqlarni o„rganuvchi tarmoqdir. Dunyoqarash – shaxsning tafakkur tarzi va yo`nalishini aks ettiruvchi qarashlar, e`tiqod hamda fikr-o`ylar tizimi. 77
Idrok etish malakasi – o`quvchilarning xususiyatlari – uning o`quv muammmolarni hal etish uchun muloqotga hozirligini aniqlash uchun zarur bo`lgan malaka.
harakatlari, intilishlari intihosi. Ijtimoiy guruh – jamoa, umumiy maqsad yo`lida shaxslarning o`zaro munosabatlari,tashkiliyligi va intilishlari bilan bir-biriga monand turg`un sotsial guruh.
izohlash, isbotlash, tahlil qilish. Ilmiy yangilik – muayyan davrga nisbatan ma`lum bo`lmagan va pedagogikaga oid adabiyotlarda qayd qilinmagan nazariy, amaliy xulosalar, ta`lim qonuniyatlari, uning tuzilmasi, mexanizmlari mazmuni, tamoyillari va texnologiyalari.
Yüklə 0,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|