Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

6-shakl. Pedagogik texnologiyaning tarkibiy unsurlari
Yuqoridagi fikrlarga muvofiq ta‘lim texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi
quyidagicha namoyon bo‘ladi.
Bizga yaxshi ma‘lumki, tarbiya jarayoni uzoq muddatli, murakkab, uzluksiz bo‘lib u o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Garchi zamonaviy ta‘lim texnologiyasi o‘quvchining ta‘lim jarayonidagi yetakchilik rolini yoqlayotgan bo‘lsa-da, tarbiya

jarayonida	tarbiyalanuvchi	asosiy	mavqeini egallay	olmaydi. Chunki	unda
xarakter,	dunyoqarash yetarlicha		shakllanmagan bo‘lib, u bu borada
tarbiyachining yordamiga		ehtiyoj	sezadi. Shu bois	tarbiya texnologiyasi	ham

mantiqiy, ham tarkibiy jihatdan ta‘lim texnologiyasidan farq qiladi.

20

shakl

Metod

Ijtimoiy

Ehtiyoj

Ta‘lim

Ta‘lim

Ta‘lim

Ta‘lim

Natija

(raqobat)

maqsadi

mazmuni

oluvchi

beruvchi

Usul

Texnik
vositalar

Ta‘lim jarayoni
Ta’lim jarayonining texnologik loyihasi




7-shakl. Ta’lim texnologiyasining tarkibiy tuzulmasi.

21

shakl

Metod

Ijtimoiy

Ehtiyoj

Tarbiya

Tarbiya

Tarbiya

Tarbiya

Ta‘lim

(raqobat)

maqsadi

mazmuni

oluvchi

beruvchi

Usul

Texnik

vositalar
Tarbiya jarayoni
Tarbiya jarayonining texnologik loyihasi



8-shakl. Tarbiya texnologiyasining tarkibiy tuzulmasi.

22

Tarbiya jarayonining mohiyati, qonuniyatlari hamda o‘ziga xos jihatlari

xususidagi mavjud nazariy va amaliy g‘oyalarga, pedagogik bilimlarga
tayangan holda tarbiya texnologiyasining tarkibiy qismlarini quyidagicha
belgilandi:

1. 
   tarbiya jarayonining umumiy loyihasi;
   

2. 
   tarbiyani tashkil etishga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyoj (rag‘bat);
   

3. 
   tarbiya maqsadi;
   

4. 
   tarbiya mazmuni ( shakl, metod, usul va texnik vositalar);
   

5. 
   o‘qituvchi (tarbiyachi) faoliyati ;
   

6. 
   o‘quvchi (tarbiyalanuvchi) faoliyati;
   

7. 
   tarbiya samarasi ( natija ).
   

Ushbu fikrlar asosida tarbiya texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi tasvirda quyidagicha namoyon bo‘ladi.

Pedagogik texnologiya o‘zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etadi:
1. Pedagogik texnologiya pedagogik jarayonni takomillashtirish, optimallashtirishga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni qondirish omili sanaladi.
2. Pedagogik texnologiya didaktik hamda tarbiyaviy xarakterdagi, shuningdek, ta‘lim –tarbiya jarayonini samarali, mahoratli tarzda tashkil etish borasidagi nazariy hamda amaliy bilimlar majmui, metodologik fan sifatida namoyon bo‘ladi.

3. 
   Pedagogik texnologiya ta‘lim –tarbiya jarayonining umumiy mohiyatini aks ettiruvchi yaxlit jarayondir.
   

3. 
   Pedagogik texnologiya yo‘naltiruvchanlik vazifasini bajaradi, ya‘ni, u shaxsni rivojlantirish, tarbiyalash, shakllantirish uchun xizmat qiladi.
   

3. 
   Pedagogik texnologiya - shaxsiylik xususiyatiga ega bo‘lib, muayyan texnologiyalarni ta‘lim – tarbiya jarayonida qo‘llashga nisbatan yagona, qat‘iy, me‘yoriy (standart) talablar qo‘yilmaydi. Har bir pedagog u faoliyat yuritayotgan ta‘lim – tarbiya muhitining xususiyatlari, mavjud ichki va tashqi shart – sharoitlarini inobatga olgan holda muayyan texnologik yondashuvni amalga oshirish imkoniyatiga ega.
   

23

6. 
   Pedagogik texnologiya o‘zida ta‘lim, tarbiya va shaxs taraqqiyoti
   

(kamoloti) birligini ifoda etadi. [43]

Pedagogik texnologiyaning asosiy maqsadi komil shaxsni shakllantirish
uchun poydevor bo‘lgan pedagogik jarayonni takomillashtirish, insonparvarlashirish, o‘quvchining mustaqilligini ta‘minlash, o‘qitish jarayonida texnik vositalar imkoniyatlaridan samarali foydalanishga erishishdan iborat.
Pedagogik texnologiyani qo‘llash jarayonida quyidagi vazifalar hal etiladi:

24

Pedagogik jarayonga nisbatan texnologik yondashuv asosida hal etuvchi vazifalar

Ta‘lim (tarbiya) jarayonining umumiy, yaxlit

loyihasini ishlab chiqish
Ta‘lim (tarbiya) jarayonida hal etilishi lozim bo‘lgan

aniq maqsad va vazifalarni belgilash

Ta‘lim (tarbiya) jarayoni mohiyatini bashoratlash (tahmin qilish) va uning mazmunini ishlab chiqish
Ta‘lim (tarbiya) jarayoni samaradorligini ta‘minlashga yordam beruvchi eng samarali, maqbul shakl, metod, usul hamda texnik vositalarni tanlash

Ta‘lim jarayonida o‘quvchining erkin, mustaqil faoliyat ko‘rsatishi uchun muayyan shart — sharoitlarni yaratish, ularda ma‘lum ko‘nikma xamda malakalarning shakllanishi uchun vaqt o‘rnini belgilash, ularning bilimlari darajasini avvaldan tashhislash

O‘quvchilar faoliyatini yo‘naltirish, nazorat qilish

hamda baholashni tashkil etish

Ishlab chiqilgan pedagogik texnologiya loyihasini jamoada sinash, maqsadning natijalanganlik darajasini tahlil etish

9-shakl. Pedagogik texnologiyaning asosiy vazifalari

25

Mazkur vazifalarning ijobiy hal etilishi quyidagi shartlarga amal qilinishiga bog‘liq:

1. 
   Mavjud shart -sharoitlarni inobatga olgan holda faoliyatni tashkil etish.
   

2. 
   O‘quvchi ( tarbiyalanuvchi)larnning yosh, fiziologik, psixologik hamda shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish.
   

3. 
   Ta‘lim (tarbiya) jarayonini demokratlashtirish va insonparvarlashtirish.
   

4. 
   O‘quvchi ( tarbiyalanuvchi)lar faoliyatini ob‘yektiv nazorat qilish va baholash.
   

5. 
   Xususiy fanlarni o‘qitish jarayonida imkon qadar, albatta, samarali ravishda texnik vositalar imkoniyatidan keng foydalanish.
   

Pedagogik texnologiya o‘zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etadi:

Pedagogik texnologiyaning muhim

xususiyatlari

Ilmiylik

Tavsifiylik

Amaliylik

Ilmiy-nazariy hamda amaliy

g‘oyalar shakllanish
jarayonining mohiyatini ifodalash, o‘quv-tarbiya maqsadi, mazmuni, shakl, metod va usullarini ilmiy jihatdan asoslash, pedagogik jarayonning umumiy loyihasini ishlab chiqish

					Rejalashtirilgan
					pedagogik faoliyat
					natijalariga
					erishishning
	Amaliyotdagi
					maqsadi, mazmuni,
	tatbiqi hamda
					metod va vositalar
	samaradorlik
					yordamida algoritmli
	darajasi
					jarayonni yoritish

10-shakl. Pedagogik texnologiyaning o‘ziga xos muhim xususiyatlari

26

Pedagogik texnologiyaning nazariy asoslari umumpedagogik, xususiy-metodik hamda lokal (modul) bilimlarga asoslanadi. Shu bois pedagogik xodimlar, shuningdek, bo‘lg‘usi o‘qituvchilar o‘z faoliyatlarida pedagogik texnologiyadan foydalanishni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘ygan bo‘lsalar, yuqorida qayd etilgan bilimlarni puxta o‘zlashtira olishlari lozim. Zero, pedagogik texnologiya puxta o‘zlashtirilgan pedagogik bilimlarga tayanilgan holda tashkil etiladigan yuksak samarador pedagogik faoliyat jarayonidir.