10.7-rasm. Payvandlash ishlari uchun maxsus xona:
1-tok tarmog'i; 2-rubilnik; 3-tok о ‘zgartgich; 4,5-elektr simi;
6-xomaki; 7-elektrod tutgich; 8-to ‘siq; 9-stol; 10-rostlagich.
172
Metallami payvandlashgacha uning xiliga, qalinligiga ko‘ra
tegishli tur va diametrli zarur qoplamali elektrod, payvandlash toki va
kuchlanishi belgilanib, tok manbai rostlanadi.
Odatda, uglerodli poiatlam i qoplamali metall elektrodlar bilan
elektr yoy yordamida payvandlashda payvandlanuvchi metall
qalinligiga ko‘ra elektrod diametri tanlanadi. Tok kuchini esa elektrod
diametriga, ishchi qism uzunligiga, payvandlanuvchi metall xiliga,
elektrod turi, markasiga, chokning fazodagi holatiga va boshqa
ko‘rsatkichlariga ko‘ra belgilanadi. Shuni qayd etish joizki,
payvandlashda tok kuchi ma’lum qiymatdan ortsa, elektrod o‘ta qizib,
qoplamasi kuyadi, metall sachraydi. Tok kuchi me’yoridan kamaysa,
yoy barqarorligi yo‘qoladi.
10.5. Maxsus usullar bilan payvandlash
10.5.1. Payvandlashning maxsus turlari
Ultratovush vositasida payvandlash. Moddiy muhit zarracha-
larining 16-20 ming gers (Gs) chastota bilan tebranishi ultratovush
deyiladi. Metallami payvandlashda ana shu hodisadan foydalaniladi.
Buning
uchun
payvandlanayotgan
metallar bir-biriga siqilib,
ultratovush yuboriladi, Bunda metallaming payvandlanishi lozim
bo igan joylarida ultratovush tebranishlari ta’sirida katta ishlanish
kuchi hosil boiadi, natijada harorat ko‘tarilib, plastik deformatsiya
uchun qulay sharoit tugiladi va metallaming tegish zonasida ajralmas
puxta birikma hosil boiadi. Bu usul plastikligi yuqori metallaming,
masalan, aluminiy, mis, nikel, sirkoniy, kam uglerodli p o ia t va
boshqalaming 1 mm gacha qalinlikdagi listlarini ustma-ust payvand
lashda qoilaniladi.
Ishlash usuli bilan payvandlash. Bunda uchma-uch ulanadigan
metallar maxsus mashinaning qisqichlariga o‘qdosh qilib mahkam-
lanadi-da, bir-biriga 10 kG/mm2 (100 MN/m2) chamasi kuch bilan
siqiladi. Ulanadigan metallaming biri qo‘zg‘almas boiadi, ikkinchisi
esa taxminan 3000 ayl/min tezlik bilan aylantiriladi. Metallni yuqori
plastiklik holatigacha keltiradigan darajada issiqlik hosil boigach,
aylantirish to‘xtatilib, bosim hisobiga metallar payvandlanadi.
Bu usul doiraviy kesimli metallami uchma-uch payvandlashning
juda unumli va tejamli usulidir.
173
|
