O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

.
э
Э
Э
К
АК
А

 
Ro‘yxatdagi 
avtomobillar 
sonini 
aniqlash 
uchun 
ekspluatatsiyadagi 
avtomobillar sonini (A
h
) saroydan foydalanish koeffitsientiga nisbati qilib 
aniqlanadi:
ф
Э
А
Ах


Transport vositalarini ekspluatatsiya qilishning ishlab chiqarish dasturini 
hisoblash 
Transport vositalarini ekspluatatsiya qilishning ishlab chiqarish dasturini 
avtomobil saroyi quvvati hamda unumdorligi bo‘yicha hisoblanadi.
Ishlab chiqarishdasturini aniqlashda ekspluatatsion ko‘rsatkichlarning o‘rtacha 
darajasi va kalendar davr uchun yuk tashish hajmi va yuk tashish ishi (yuk oboroti) 
hamda kilometrlarda o‘lchanuvchi umumiy bosib o‘tilgan masofa, yukli qatnovlar 
umumiy miqdorlari quyidagi fomulalarga binoan aniqlanadi: 

---

489
Т
О
T
юк
T
иш
ст
ф
К
t
V
l
V
T
q
АК
Q
















; t
Т
О
T
юк
юк
T
иш
д
ф
К
t
V
l
l
V
T
q
АК
Р

















; tkm 
Т
О
T
юк
юк
T
иш
ф
К
ум
t
V
l
l
V
T
АК
L














; km
Т
О
T
юк
T
иш
ф
К
юк
t
V
l
V
T
АК
Z













Nazorat savollari 
1.
Yuk transporti ishini qaysi ko‘rsatkichlar xarakterlaydi.
2.
Yuk oqimi nimani ifodalaydi? 
3.
Yalpi yuk tashish deganda nima tushuniladi? 
 
 

---

490
14-mavzu. Marshrutda ishlovchi transport vositalari ish hisobi
Reja 
: 
1. Orqa yo‘nalishga yuksiz qatnovchi mayatnikli marshrut 
2. Orqa yo‘nalishga ham yukli qatnovchi mayatnikli marshrut 
3. Orqa yo‘nalishda qisman yukli qatnovchi mayatnikli marshrut 
4. Xalkasimon marshrutda 
5. Bir guruh marshrutda yuk tashuvchi transport vositalari ishini xisoblash 
6. Bir guruh marshrutdaishlovchi transport vositalari o‘rtacha ish ko‘rsatkichlari 
Mayatnikli marshrutda orqaga bo‘sh qatnovchi transport vositalari (rasm) ish 
hisoblarini bajarishi uchun quydagilarni ko‘rib chiqamiz: 
Yukli masofasi l
yu.k
=10km, nolinchi qatnovlar l
0
1
=4km, 1
0
11
= 8 km tashiluvchi 
yuk1klassli yaonali (

st
= 1,0). Yukning umumiy hajmi q=30660 t. Tashish zil-130-76 
avtomobillarida 30 kun davomi quyidagi ekspluatatsion ko‘rsatkichlar bilan 
bajariladi: v
t
=24 km/soat, 1
0
.
t
= 0,7 soat, ishdagi vaqt t
i.sh
= 14 soat. A
e
l
k
va 

larni 
aniqlash 
zarur. 
1 .marshrutda bo‘lish vaqtini topamiz. Ayni misolda 

m
= 0,5ga tengligi 
munosabati bilan: 
.
5
,
13
24
8
4
14
1
0
1
0
0
соат
V
l
l
Т
t
Т
Т
T
ИШ
ИШ
М









2. Kun davomidagi yukli qatnovlar soni 

---

491
.
8
,
8
7
,
0
24
5
,
0
10
24
5
,
0
5
,
13










T
O
T
M
T
M
M
K
t
V
l
V
T
Z


Qatnovlar soni z
k
=9 butun deb, t
m
qaytadan hisoblaymiz 
соат
V
t
V
l
Z
T
T
M
T
O
T
M
юк
e
M
;
8
,
13
24
5
,
0
)
7
,
0
24
5
,
0
10
(
9
)
(
1
1











Ishdaga vaqt. 
.
3
,
14
5
,
0
8
,
13
1
1
соат
t
Т
Т
O
М
ИШ





3. Avtomobilning bir kunlik unumini aniqlaymiz: tonnadagisi 
Т
Z
Y
q
Q
K
CT
H
K
54
9
1
6
1







Tonna-kilometrdagisi 
.
540
9
0
,
1
6
1
ткм
l
Z
Y
q
Р
юк
K
CT
H
K







Tashish rejasi uchun zarur zarur ekspluatatsiyadagi avtomobillar soni: 
.
19
54
30
30660




т
т
Q
Д
Q
А
к
иш
режа
Э
4. Avtomobilning bir kunlik qatnov masofasi 
.
182
)
8
4
(
10
5
,
0
9
10
)
(
11
0
1
0
.
1
км
l
l
l
Z
l
L
к
б
M
e
K
K












Kun davomida qatnov masofasidan foydalanish koeffitsienti 
L
Z
l
K
e
к
ю
495
.
0
182
9
10
1
.






ga teng 
Bo‘lar ekan. 
2. Orqa yo‘nalishga ham yukli qatnovchi mayatnikli marshrut
Orqa yo‘nalishga ham yuk bilan qatnovchi mayatnikli marshrut (rasm) dagi yuk 
tashuvchi transport vositalari ishini hisoblashda quyidagi birlamchi ko‘rsatgichlarni 
olamiz: 1
yu.k
= 10 km, nolinchi qatnovlar 1
0
1
= 1
0
11
= 4 km, trasport vositasi ishda 
bo‘lish vaqti t
i.sh
= 16 soat, a nuqta (joy)dan b nuqtagacha tashiluvchi yuklar hajmi 
q
ab
= 20000 t, b nuqtadan a nuqtagacha orqaga tashshguvchi yuklar hajmi q
ba
= 20000 
t. Ikkala tomonga ham tashiluvchi yuklar 1 klassli, ya’ni 

=1,0 teng. Tashish 
muddati 20 kun. Ishlovchi avtomobil gaz-53 a (q
h
= 4 t), harakat tezliga 25 km/soat, 
har bir yukli qatnovda ortish-tushirishda turish vaqti t
o-t
= 0,6 soat. 
Hisoblash tartibi: 
1. Marshrut ichi yo‘ldan foydalanish koeffitsienti 

m
= 1,0 ga tengligini nazarda 
tutib avtomobilning marshrutda ishlash vaqtini aniqlaymiz: 

---

492
.
68
,
15
25
4
4
16
1
0
1
0
0
соат
V
l
l
Т
t
Т
Т
T
ИШ
ИШ
М









2. 
Avtomobilning bir kundagi yukli qatnovlarini hisoblaymiz: 
.
68
,
15
6
,
0
25
0
,
1
10
25
0
,
1
68
,
15










T
O
T
M
юк
T
M
M
юк
t
V
l
V
T
Z


Qatnovlar sonini butun 16 ga keltirib marshrutdagi vaqtni qayta hisoblaymiz: 
.
16
25
0
,
1
)
6
,
0
25
0
,
1
10
(
16
)
(
1
1
соат
V
t
V
l
Z
Т
T
M
T
O
T
M
юк
юк
М











Ish vaqti esa 
32
,
16
32
,
0
16
0
1
1





t
Т
Т
ИШ
М
soat bo‘ladi 
3. Avtomobshshing bir kunlik unumi 
Tonnadagisi 
;
64
16
0
,
1
4
т
Z
Y
q
Q
юк
CT
H
K







Tonna kilometrlisi 
.
640
10
16
0
,
1
0
,
4
ткм
l
Z
Y
q
Р
юк
юк
H
K








Rejadagi tashishuchun zarur avtomooillar soni 
.
31
64
20
20000
20000







т
т
т
Q
К
Q
Q
А
к
иш
БА
АБ
Э
K
ish
q
k
64
20

t 
4. Avtomobilning kunlik qatnov masofaoi 
.
168
)
4
4
(
10
16
)
(
11
0
1
0
1
км
l
l
l
Z
L
юк
юк
сут









Kun davomida avtomobilning yo‘ldan foydalanish koeffitsienti 
.
95
,
0
168
16
10
1





сут
юк
юк
L
Z
l

ga teng 
Agar ikkala yo‘nalishda ham yukli qatnovlarda har xil klassli yuk tashilsa, ya’ni 
yuk ko‘tarish qobiliyatlaridan foydalanish koeffitsenti birlamchi va orqa yo‘nalishda 
o‘zaro teng bo‘lmaganda, transport vositasining -tonnada o‘lchanuvchi ish unumi 
quyidagicha aniqlanadi: 
,
2
)
(
1
юк
БА
H
АБ
H
K
Z
Y
q
Y
q
Q



Bunda q
n
ni qavsdan chiqarsak 
.
2
)
(
1
юк
БА
АБ
H
K
Z
Y
Y
q
Q



bo‘ladi. 
Ayni shartga ko‘ra transport vositasining tonna-kilometrli unumdorligi 
quyidagicha: 
2
)
(
1
юк
юк
БА
H
юк
АБ
H
K
Z
l
Y
q
l
Y
q
Р




---

493
Yoki
к
ю
к
к
l
Q
Р
.


bo‘ladi
Qolgan hisoblarda o‘zgarish bo‘lmaydi.