O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova maktabgacha ta`lim metodologiyasi

5. Kasbiy sifatlar osttuzilmasi: 
- kasbiy kompetentlik; 
- kasbiy bilim va ko’nikmalarning chuqurligi; 
- kasbiy ijodkorlik; 
- kasbiy ko’nikmalar tavsifi; 
- qo’shimcha ma’lumotlar. 
6. Professionalizmning akmeologik variantlari: 
- shaxsning kuchi; 
- antitsipatsiya darajasi; 
- o’zini-o’zi boshqarish darajasi; 
- qaror qabul qilish va uni amalga oshirish darajasi; 
- ish qobiliyatining darajasi 
- maxsus sifatlar; 
- kasbiy ahamiyatga molik psixologik sifatlar; 
- shaxsiy- ishga oid sifatlar; 
- qo’shimcha ma’lumotlar. 
7. Umumlashtirilgan qo’shimcha ma’lumotlar. 
8. Keng umumiy xulosalar. 
 
Mavzu bo‘yicha muammoli savollar va topshiriqlar: 
1. Kasbiy kompetentlik qanday qismlardan iborat? 
2. Akmeogramma tuzishda qaysi jihatlarga e’tibor qaratish kerak? 
3. Professionalizm nima? 
3.3-MAVZU.PEDAGOGIK ILMIY-TADQIQOT METODLARINI 
TASNIFLASH MUAMMOLARI. 
Reja 
1.Pedagogik ilmiy tadqiqot metodlari tushunchalari. 

---

85 
2. Pedagogik ilmiy tadqiqot metodlari tasnifi va tavsifi 
Tayanch so’zlar: metod, pedagogik kuzatish, suhbat, statistika, 
modellashtirish. 
 
Hozirgi zamon ta’lim-tarbiya tizimi faqat insoniyat aniqlagan bilimlarni 
o‘zlashtirishgina emas, balki jamiyat endi hal qilishi va bunda bugungi o‘quvchi-
talabalar qatnashishi lozim bo‘lgan masalalar bilan tanishishini ham talab qiladi. 
Bunday masalalar kosmosni o‘zlashtirish, atom energiyasidan tinchlik 
maqsadlarida foydalanish, cho’llarni hosildor yerlarga va bog’-rog‘larga 
aylantirish, qishloq xo’jaligini intensivlashtirish va hokazolardan iborat bo’lishi 
mumkin. Xalq xo’jaligi va fan-texnikaning hamma sohalarida juda katta 
burilishlar ro’y bermoqda va har bir o‘qituvchi o’zining tarbiyalanuvchilarini o’zi 
o’qitadigan fan sohasi bo‘yicha navbatdagi qayta qurilishlar va erishilgan yutuqlar 
bilan keng tanishtirishi kerak. Bu ishni o’quvchi-talabalarga mos metodda va o’quv 
dasturiga muvofiq amalga oshirish lozim. Mazkur talabning ikkinchi xususiyati 
pedagogning o’quvchi-talabalar fikr doirasini kengaytirishga doimo g’amxo‘rlik 
qilishidir. Shunday qilib, ilmiy, ya’ni tadqiqot metodi tadqiqotchi nazariy hamda 
amaliy bilish faoliyatining ta’limiy vazifalarini bajarishga qaratilgan tadbirdir. 
Unga quyidagi muayyan talablar qo‘yiladi: 
1. Ilmiy materialini o’rganishning tadqiqotchi tavsiya etgan metodi 
respondentlarda fikrlashning dialektik qarashlari, irodaviy xususiyatlari va
xulqining shakllanishiga olib borishi kerak. Ana shu talab nuqtai nazaridan 
metod tarbiyaviy tusda bo‘lishi ham mumkin. 
2. Tadqiqot metodining ilmiy asosi yaqqol va aniq bo‘lishi zarur. 
Shundagina tadqiqotchi mazkur metod orqali qanday masalalar 
qo‘yilishi va hal qilinishi mumkinligini, qanday masalalarni hal qilib 
bo‘lmasligini ko‘ra oladi. 
3. Tadqiqotning tizimliligi uning samaradorligini belgilaydi. 
4. Tadqiqot metodining tushunarliligi o‘quvchi-talabalar uchun qabul 
qilinishi va qo‘llanishi, o‘quv materialini o‘rganishning metodi esa
bilimlarni o‘zlashtirishning imkoniyatlariga muvofiq bo‘lishi shart. 
5. Tadqiqotning onglilik va faollik zaruriyati nihoyatda jiddiy talabdir. 
6. Bilimlarning puxtaligi va asosliligi ham hal qiluvchi ahamiyatga ega. 
7. Tadqiqot metodida nazariy va amaliy hodisalarni muvofiqligiga 
erishmay ham dars o’tib bo’lmaydi. 
Har qanday metoddan biror maqsadga erishish ko’zda tutiladi va shuning 
uchun u qandaydir maqsad qo’yishni, ilmga erishish bo’yicha faoliyat metodi ana 
shu faoliyatni amalga oshirishda yordam beradigan vositalarni bilishni taqozo etadi. 

---

86 
Har qanday faoliyat uning ob’ektini bilishni talab qiladi. Nihoyat, metod maqsadga 
olib borishi kerak, aks holda, u qo’ygan maqsad uchun yaroqsizligini, yo 
bo’lmasa, bu holatda uning umuman noto’g’ri qo’llanganligini e’tirof etish lozim. 
Shunday qilib, har qanday ta’lim metodini qo’llashdan ko’zlangan maqsadni, shu 
maqsadni amalga oshirish faoliyatini va faoliyatni bajarish vositalarini talab 
qiladi. Bu vositalar faoliyat ob’ekti to’g’risidagi predmetli yoki aqliy bilimlar, 
qo’yilgan maqsadga albatta erishishdan iborat bo’lishi mumkin. Bularning 
hammasi ham qanday metodga nisbatan maqsadga muvofiqdir, lekin o’qitish 
metodlari uchun etarli emas. Tadqiqot metodlarini quyidagilarga bo’lish mumkin: 
— tafakkur, xotira, diqqat va xayolning alohida operasiyalarini tarkib
toptiradigan va faollashtiradigan metodlar; 
— fikrlash 
faoliyatida 
muammoli 
va 
izlanishli 
vaziyat 
larni vujudga keltiradigan metodlar; 
— Tadqiqotlarning ilmiy materialini o‘zlashtirishi bilan bog’liq 
kechinmalari va hissiyotlarini faollashtiradigan usullar; 
— nazorat tadqiqotlarning o’zini-o’zi nazorat metodlari; 
Tadqiqot jarayonida jamoaviy va shaxsiy o’zaro munosabatlarini
boshqarish metodlari; 
O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida tutgan o’z 
yo’li, tamoyillari tarbiya jarayonida hali avvalgi keksa avlod oldida turgan yangi 
masala va muammolarni yechish uchun zarur bo’ladigan xislat va sifatlar 
shakllantirilishini taqozo etadi. 
Ijtimoiy zaruriyatdan kelib chiqqan holda, yoshlarga pedagogika 
ilmidagi tushunchalar, ta’riflar milliy istiqlol mafkurasiga mos umuminsoniylik 
ruhida tushuntirilmog’i maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. 
Albatta, ta’lim va tarbiyada umuminsoniy qadriyatlar bilan birga milliy 
o’ziga xoslik nisbati, muvozanati alohida ahamiyatga ega. Yana bir tomondan 
ta’lim nazariyasini, ta’lim -tarbiya mazmunini, shaklini va uslublarining asosiy 
jіhatlari Sharqda ishlab chiqilib, Yevropa orqali o’zgarib, rivojlanib yana Sharqqa 
qaytib kelganini va dunyo pedagogik jarayonini bir butunligini hisobga olinsa, 
quyidagi tushunchalarda xususiy milliylikdan ko’ra, umuminsoniylik jihatlarining 
ko’pligi ko’zga tashlanib turadi. Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot metodlari 
qanchalik to’g’ri qo’llansa, ta’lim-tarbiya mazmunini yangilash va 
takomillashtirish shu darajada yuksaladi. Lekin ilmiy tadqiqot metodlarining aniq 
chegaralangan tizimi hozirgacha fanda yaratilgan emas. Pedagog pedagogik 
jarayonda o‘z auditoriyasidagi tarbiyalanuvchilarning xarakter-xususiyatlaridan 
kelib chiqqan holda ularning psixologiyasini chuqur o’rganishda bir qator 
metodlarni qo’llashi mumіsin. Chunki pedagogning asosiy maqsadi dars 

---

87 
jarayonini tarbiyaviy ta’sirini oshirish hisoblanadi. Buning uchun quyidagi 
pedagogik ilmiy tekshirish metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi: 
1. Adabiyotlarni o’rganish metodi 
2. Pedagogik kuzatish metodi. 
3. Suhbat metodi (yakka tartibda, guruh bilan). 
4. Pedagogik so’rash metodi. 
5. Test sinovlari metodi. 
6.Ta’lim 
muassasasi 
hujjatlarini 
tahlil 
qilish 
metodi. 
7.Eksperement-tajriba-sinov metodi. 
8. Statistika ma’lumotlarinn tahlil qilish metodi. 
9. Matematika va kibernetika metodi 
10.Modellashtirish metodi. 
Ta’lim metodlarini tanlash bilan bir qatorda o‘qituvchi darsdagi talabalarni 
yosh va individual xarakter xususiyatlarini o’rganishi hamda tahlil qilishi shart.