O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Qonning miqdori va tarkibi.
O dam organizm i v aznining 6 - 8 % ini qon tashkil 
qiladi, y a ’ni o ‘rtacha uning m iq d o ri 5 - 6 litrga teng.
L ey k o tsitlar
6 -9 m in g /m k l
55-rasm. Qonning tarkibi.
Organizm dagi qon m iqdorini aniqlash quyidagicha am alg a oshirilishi mumkin: 
q onga neytral b o ‘yoq, radioaktiv izato p lary o k i kalloid e ritm a la r yuboriladi va bu 
m oddalar qonda tekis tarqalib b o 'lg a n d a n so ‘ng uning k onsentratsiyasi aniqlanadi. 
M oddalam ing suyulish darajasiga qarab, qonning m iqdorini aniqlash mumkin.
Qonplazmasining tarkibi.
Q o n plazm asi 9 0 -9 2 % su v va a so san oqsillar bilan 
tuzlardan tashkil topgan 8 -1 0 % q u ru q m oddadan iborat. P lazm ad a xossalari va
185

---

funksiyalar aham iyati bilan bir-biridan farq qiluvchi b ir necha xil oqsil: album inlar 
(taxm inan4,5% ), globulinIar2-3% va fibrinogen (0,4-0,2% ) bor. Odam plazmasidagi 
o q silla m in g u m u m iy m iq d o ri o ‘rta c h a h iso b bilan 7 -8 % , p lazm adagi q uruq 
m oddaning qolgan qism i boshqa organik birikm alar va mineral tuzlarga to ‘g ‘ri keladi.
Q on p la z m a sid a oqsildan boshqa azo tli birikm alar: oqsillam ing gidrolizlanishi 
natijasida h o sil boMgan ovqat hazm q ilish y o ‘lidan s o ‘riladigan va protoplazm a 
o q s i l l a r i n i n g s in t e z la n is h i u c h u n h u j a y r a l a r fo y d a la n a d ig a n m o d d a la r
(am inokislotalar, polipeptidlar) va oqsillam ing parchalanishi natijasida hosil b o ‘lib, 
o rg a n iz m d a n c h iq a r ib ta sh la n ad ig a n m o d d a la r (m ochevina, siydik k islo tasi, 
kreatinin, a m m ia k ) bor. Plazm adagi q o ld ik az o t d eb ataluvchi nooksil azotning 
um um iy m iq d o ri 3 0 - 4 0 m g% ni tashkil qiladi. U ning yarmi m ochevinaga to ‘g ‘ri 
keladi. B u y rak lar y etarli ishlam aganda q o n plazm asida qoldiq azot ju d a k o ‘payib 
ketadi. Q on p lazm asida azotsiz organik m oddalar: organizm hujayralari uchun asosiy 
energiya m a n b ay i g lukoza (8 0 -1 2 0 m g % yoki 4 ,4 -6 ,7 mmol/1 ) va organizm
hujayralarining faoliyati natijasida hosil boMgan turli organik kislotalar, sut kislotasi 
ham bor.
Q on p lazm asid a m ineral m oddalar q ariy b 0 ,9 % ni tashkil qiladi. U lam ing tarkibi 
asosan N a+, K +C a ~ kationlari v a anionlardan (C1‘, H C O 3, HPO 4, H,PO~4) iborat.
Qon plazmasi tarkibi
P la z m a t a r k i b i
% m iq d o rid a
P la z m a ta r k ib i
% m iq d o rid a
Suv
90,5
N a triy
0,3
O qsil
8
K aliy
0,02
L ipidlar
0,3
K alsiy
0,012
N ey tral y o g ‘
0,2
M ag n iy
0,0002
G tu k o z a
0,12
X lor
0,35
Siydikchil
0,03
G idrokarbonat
0,16
S iy d ik k islo ta si
0,004
F o sfat
0,03
K reatin
0 ,0 0 6
Sulfat
0,02
A m in o k islo ta la r
0 ,0 0 8
Q on bilan b ir xil 
osmotik
bosim ga e g a bo‘!gan, y a ’ni tuzlar konsentratsiyasi 
qonnikiga b a ra v a r keladigan eritm alar izotonik eritm alar yoki izoosm otik eritm alar 
deyiladi. N a C I n in g 0 ,9 % eritm asi issiq qonli hayvonlar va inson uchun izotonik 
eritm adir. B u eritm a k o ‘pincha fiziologik eritm a ham deyiladi. O sm otik bosim i 
qonnikidan k a tta b o ‘lgan eritm alar gipertonik eritm alar deyiladi, p astrog‘i esa 
gipotonik e ritm a sanaladi.
Lekin a jra tib olin g an a ’zolarga faq at izotoniya em as, balki eritm aning tarkibi 
ham k atta a h a m iy a tg a ega. Issiq q onli hayv o n lam in g ajratib olingan organi ishlab 
turishi uchun su y u q eritm a 0 2 bilan to ‘yintiriladi. Fiziologik eritm alar tarkibida 
plazm a oqsillari kab i koloid eritm alar y o ‘qligi sababli, ular qon plazmasiga teng kela 
olm aydi. S h u n in g uchun glukozali tu z eritm asiga h ar xil koloidlar, m asalan, suvda 
eriydigan, y uq o ri m olekulali (m ol. o g ‘irligi 1300 dan 100 000 gacha va undan ortiq)
186

---

p olisaxaridlar (bunday preparatlar d ek strin ) y o k i m axsus usulda ishlangan oqsii 
p reparatlar q o ‘shiladi.
K oloidlar 7 - 8 % m iqdorda q o ‘shiladi. O d am qo n y o ‘q o tganda q o n bosim ini 
tiklash uchun org an izm g a shunday e ritm a y u b o rila d i. B iroq b unday eritm ala r 
yaratilganiga qaram ay, q o n plazm asi q o n o ‘m in i bosuvchi eng yaxshi suyuqlik 
b o ‘lib qolm oqda.
Issiq q o n li h a y v o n la r u c h u n R i n g e r - L o k k va 
T iro d e e r itm a la r i ta rk ib i
E ritm a
n o m i
M o d d a la r n in g s u v d a g i g /l e ritm a s i
N aC I KC1
C aC I,
N a H C O ,
M g C I,
NaM>P O J
glu k o za
R inger-L okk 9 ,0
0 ,42
0,24
0,15
-
•
1,0
T irode
8,0
0 ,2
0,2
1,0
0 ,!
0,05
1,0