O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Qon plazmasining oqsillari.
Q o n p la z m a s i o q s illa rin in g a h a m iy a ti x ilm a- 
xildir.
1. Q onning o n kotik bosim ini hosil q ila d i. Q on va to ‘q im alar o rasid ag i suv 
almashinuvini ta ’m inlaydi.
2. O q s itla r b u fe r x o ssa sig a eg a b o i g a n i u ch u n q o n n in g k is lo ta is h q o r 
m uvozanatini sa q lab turadi.
3. O q s illa r q o n p ia z m a sin in g m u a y y a n d a r a ja d a y o p is h q o q b o 'lis h in i 
ta ’minlaydi, bu esa arterial bosimni m a’Ium d arajad a ushlab turish uchun aham iyati i.
4. Q on plazm asi oqsillari eritrotsitlam ing c h o ‘kishiga to 'sq in lik qiladi.
5. Plazm a oqsillari qon ivishida aham iyati k atta (fibrinogen).
6. Q on plazm asin in g oqsillari yuq u m li k a sallik lar bilan o g ‘rim aslik, y a ’ni 
im m unitetning m uhim faktori hisoblanadi (globulinlar).
7. Qon plazm asining oqsillari garm onlar, m ineral moddalar, lipidiar va xolesterin 
singari m o ddalam i tashishda aham iyati k atta.
8. T o ‘q im a o qsillari uchun rezerv hiso b lan ad i.
9. K re ato r b o g 'la r h osil q ilish d a is h tiro k e ta d i. T o ‘q im a la m in g g e n e tik
apparatiga ta ’sir etadi va ulam ing o 'sish in i, rivojlanishini, d ifferensirovkasi va 
organizm tuzilishini ta ’minlaydi.
Q on p lazm asida b ir necha o‘n turli o q silla r bor, ular album inlar, g lo b u lin lar va 
flbrinogenlardan iborat.
Albuminlar
b arc h a oqsjjlam ing 60% n i ta sh k il qiladi. H arakatchanligi yuq o ri 
(70000 mol. o g ‘ir!igi), qonning onkotik bosim in in g 80% ni tashkil qildi. Q o n d a h a r 
xil m oddalam i tash ish d a (xolesterin, y o g ‘ k islo talari, bilirubin, o ‘t k islo ta tu z lari, 
o g ‘ir m etall tu z lari, d o riv o r preparatlar - a n tib io tik va sulfanil am idlar) ishtirok 
etadi. A lbum inlar jig a rd a hosil boMadi.
Globulinlar
b ir necha fraksiyalardan iborat: a , p ,y .y - g l o b u l i n l a r organizm ni 
viruslar, bakteriyalar va ulam ing toksinlaridan saqlashda m uhim aham iyatga egadir. 
B u n in g b o isi s h u k i, q o n d ag i a n tite lo la r d e b a ta lu v c h i m o d d a la r a s o s a n a
187

---

g lo b u lin lard an iborat. ä g lo b u lin lar kasal organizm ga yuborilganda uning yuqum li 
kasalliklarga qarshi chidam liligini oshiradi. So‘ngi vaqtdaqon plazm asida ahamiyati 
k a tta o q silla r kom pleksi p ro p erd in topildi.
á - g lo b u lin la r k a rb o n su v p ro s ta tik gruppa tutgan o q sil g lik o p ro te in d ir. 
P lazm ad a a y lan ib y u rg an g lu k o zan in g 60% ni glikoproteinlartarkibida b o ‘ladi. Bu 
o q s illa r, g o rm o n , v itam in, m ik ro e le m e n t va lip ld lam i tash iy d i. E ritro p o etin , 
plazm inogen v a protrom binlar á g lobulin turkum iga kiradi.
ä - g lo b u lin lar fosfoiipid, x o lesterin , steroid garm oni va m etall kationlarini 
ta sh ish d a ishtirok etadi. B u o q sil turkum iga tem im i tashib yuruvchi transferrin, 
shun in g d ek , qo n ivishida q atn ash u v ch i plazm a faktorlari kiradi.
ä - g lo b u lin lar (JgA , Jg G , Jg M , Jg D va JgE) im m unoglobulinlardan tashkil 
to p g a n . O rg an izm n i virus v a b ak teriy alard an him oya q ilad i. Q onning á va ä 
agglyutininlari ä - globulin turk u m ig a kiradi.
G lo b u lin lar jig ard a, suyak kum igida, taloqda va limfa tugunlarida hosil b o' ladi.
Fibrinogen
- q o n ivishida q atnashuvchi plazm aning I om ili. T rom bin ta ’sirida 
u erim ay d ig an fibringa aylanadi v a q o n laxtasini hosil q ilishda ishtirok etadi. F i­
b rin o g en jig a rd a sintezlanadi.
O q sil va lip o p ro te in la r q o n g a tush g an dorivor m od d alam i b iriktirib olish 
x o ssa sig a ega. B iriktirib olin g an d o riv o r m oddalar faolligini y o ‘qotadi va shu 
m o d d a n in g q o n d a g i d e p o s in i h o sil q ila d i. Q on ta rk ib id a d o riv o r m o d d a la r 
konsentratsiyasi ozayganda, u o q sild an ajraladi va faol holatga o ‘tadi. O rganizm ga 
b ir v aq tn in g o ‘zida b ir necha farm ak o lo g ik m oddalar yuborayotganda yuqoridagi 
h o la tn i h is o b g a o lish z a ru r. O rg a n iz m g a yuborilgan key in g i p re p a ra t o ld in
y u b o rilg a n d o riv o r m oddani b irik k a n holatdan siqib chiqarishi va uning qondagi 
faol h o latini kuchaytirib y uborishi m um kin.
P la z m a n in g o rg an ik ta rk ib ig a o q s il b o ‘lm agan a z o t sa q lo v ch i m o d d a lar 
(am in o k islo talar, polipeptidlar, m ochevina, siydik kislotasi, kreatin, am m iak) ham 
k irad i. O qsil boMmagan az o t sa q lo v ch i m oddalar qoldiq azot d eb ataladi va uning 
um um iy m iqdori 1 1-15 mmol/1 (3 0 -4 0 m g % ) ni tashkil qiladi. B uyrak faoliyati 
b u zilg a n d a b u m o ddalar m iqdori q o n d a ortib ketadi.
P laz m an in g tarkibida, shun in g d ek , az o t saqlam aydigan organik m oddalar ham 
m avjud: g lukoza 4 ,4 -6 ,6 mmol/1 ( 8 0 -1 2 0 mg%), neytral yogMar, lipidiar, gidrolitik 
ferm entlar, proferm entlar, q o n ivishi va fibrinolizda ishtirok etuvchi ferm entlar.
P lazm aning anorganik tarkibi 0 ,9 -1 % ni tashkil qiladi. Bu m oddalarga N a+, Ca2+, 
K+, M g2* kationlari va CI', H P 0 2"4, H C O } anionlari kiradi. Bu ionlar organizm barcha 
h u ja y ra lari, xususan, k o ‘z g ‘alu v ch a n hujayralar faoliyatini ta ’m inlaydi, osm otik 
bo sim n i yaratad i va rN ni b o sh q a rib turadi.
P la z m a d a doim o barcha v ita m in lar, m ikroelem entlar, m odda alm ashinuvining 
o raliq m o d d a lari (sut va p iro v in o g rad kislotalari) m avjud.
Qonning fizikva kimyoviy xossalarL