O. T. Husanov konstitutsiyaviy

3-§. 0 ‘zbekiston Prezidentini saylash tartibi
Barcha mamlakatlarda prezident m a’lum muddatga saylab qo‘yiladi. Saylov 
har xil bo‘Iishi mumkin. Masalan, ayrim davlatlarda prezidentni parlament 
(xalq vakillari) saylaydi (Italiya, Chexiya, Polshada); ayrim mamlakatlarda 
faqat prezident saylash uchun maxsus anjuman chaqiriladi (Germaniyada); 
ayrim mamlakatlarda prezidentni saylovchilar vakillari saylaydi (AQShda); 
ayrim mamlakatlarda prezidentni bevosita xalq saylaydi (Fransiya, Rossiya, 
Qozog‘istonda). Demak, prezident saylovida jahon tajribasida to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri 
saylov yoki pog‘onaIi saylov qo‘llaniladi.
0 ‘zbekistonda Prezident umumiy, teng, to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri saylov huquqi 
asosida, yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanadi.
To‘g ‘ri saylov orqali prezident xalq tomonidan saylanganda u xalqdan vakolat 
oladi, boshqa hech qanday tuzilma oldida mas’ul bo‘lmaydi. Undan tashqari, 
to‘g ‘ri saylov natijasida prezident saylangan mamlakatlarda prezidentning 
vakolatlari keng.bo‘ladi, boshqa hokimiyat tuzilmalariga ta ’siri kuchli bo‘ladi.
Prezidentlik instituti Konstitutsiyaviy huquqda, umuman, jamiyat hayotida 
muhim institut hisoblanadi.
Shuning uchun Prezidentni saylashning asosiy holatlari, prezident vakolatlari, 
boshqa hokimiyat tuzilmalari bilan munosabatining asoslari Konstitutsiyada 
belgilangan. 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasining 90-moddasiga asosan, 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti lavozimiga o‘ttiz besh yoshdan kichik bo‘lmagan, davlat 
tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil 0 ‘zbekiston hududida 
muqim yashayotgan 0 ‘zbekiston Respublikasi fuqarosi saylanishi mumkin. 
Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq 0 ‘zbekiston Respublikasining 
Prezidenti bo‘lishi mumkin emas.
0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti 0 ‘zbekiston Respublikasining 
fuqarolari tomonidan umumiy, teng va to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri saylov huquqi asosida 
yashirin ovoz berish yo‘li bilan besh yil muddatga saylanadi. Prezidentni saylash 
tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasining qonuni bilan belgilanadi.
245

---

Konstitutsiyaning 117-moddasida Prezident saylovi (boshqa vakillik organlari 
kabi) uning vakolat muddati tugaydigan yilda, dekabr oyi uchinchi o‘n kunligining 
birinchi yakshanbasida o‘tkaziladi. Saylovlar umumiy, teng va to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri 
saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan o‘tkaziladi.
Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, sud 
hukmi bilan ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylanishi 
mumkin emas va saylovda qatnashmaydilar1. Shuningdek, Konstitutsiyaning bu 
moddasida har bir saylovchining bir ovozga ega ekanligi, uning xohish-irodasining 
bildirish tengligi va erkinligi qonun bilan kafolatlanishi belgilab qo‘yilgan.
Bundan tashqari, Konstitutsiyaning 96-moddasida ham Prezident sayloviga 
taalluqli holat mavjud. Unga ko‘ra, prezident o‘z vazifasini betobligi tufayli bajara 
olmasligi tegishli komissiya xulosasi bilan tasdiqlangan vaqtda, uch oy ichida 
saylov o‘tkazish kerakligi belgilangan.
Konstitutsiyaning bu normalari Prezidentlik vakolat muddatini, Prezidentlikka 
saylanuvchiga nisbatan qo‘yiladigan talablarni, saylov o‘tkazish muddatini, 
saylov huquqi prinsiplarini belgilangan holda prezident saylash tartibi Qonun 
bilan belgilanishini ko‘rsatgan.
Bunday qonun - 2019-yil 25-iyundagi Saylov kodeksidir.
Kodeks saylov o‘tkazishning barcha demokratik prinsiplari o‘z o‘rnini topgan, 
u xalqaro saylov standartlariga mos keladi.
Kodeks Prezident saylovining umumiy, teng, to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri saylov huquqi 
asosida yashirin ovoz berish yo‘li bilan o‘tkazilishini, saylov, saylov komissiyalari 
tomonidan o‘tkazilishi, saylovlarga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish oshkora 
o‘tkazilishi, saylovning moliyaviy ta ’minotini, saylov qonunchiligini buzganlik 
uchun javobgarlik masalalarini belgilaydi va saylov jarayonini mukammal 
tartibga solish bilan, saylovga tayyorgarlik ko‘rish, o‘tkazish, natijasini aniqlash, 
e’lon qilish masalalarini aniq tartibga soladi.
Prezident saylovi, Markaziy saylov komissiyasi tomonidan saylov kampaniyasi 
boshlanishini Prezident vakolati tugashidan kamida uch oy oldin e’lon qilinishi 
bilan boshlanadi.
Undan so‘ng saylov okruglari tuziladi, Prezident saylovida har bir viloyat, 
Toshkent shahri va Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududi bir okrug sifatida 
belgilanadi va bu haqdagi M arkaziy saylov komissiyasining qarori saylovga 
yetmish besh kun qolganda e’lon qilinadi.
Saylovga oltmish kun qolganda kamida 20 nafar, ko‘pi bilan 3000 saylovchi 
hisobiga saylovchilar uchastkalari okrug saylov komissiyasi tomonidan tuziladi. 
Istisno tariqasida, saylovga besh kun qolganda ham saylov uchastkasi tuzilishi 
mumkin.