O. T. Husanov konstitutsiyaviy

58

---

2-§. 0 ‘zbekiston - respublika shaklidagi davlat
Konstitutsiyaning 
1-moddasida: 
« 0 ‘zbekiston 
-
suveren 
demokratik 
respublika», deb qonuniy mustahkamlab qo'yilishi mamlakatimiz respublika 
shaklidagi davlat ekanligini ko‘rsatadi.
U muman, dunyodagi barcha mamlakatlar, boshqaruv shakliga ko‘ra, ikki turda 
bo‘ladi, ya’ni ayrim mamlakatlar monarxiya boshqaruvida, ayrim mamlakatlar 
respublika boshqaruv shaklida mavjud. Boshqaruvning qaysi shaklini tanlash, 
shu asosda yashash mamlakatlardagi xalqning xohish-irodasiga bog‘liq. Davlat 
boshqaruvining respublika shakli monarxiyaga nisbatan keyinroq vujudga 
kelgan bo‘lib, ko‘pincha monarxiya boshqaruv shakli xalq xohish-irodasiga to‘g ‘ri 
kelmay qolgan, taraqqiyotga to‘sqinlik qilgan paytlarda respublika shakliga 
o‘zgartiriladi. Masalan, Fransiya, Eron, Italiya avval monarxiya davlati bo‘lgan, 
hozir esa respublikadir. Bu degani boshqaruvning monarxiya shakli yomon 
(salbiy), respublika shakli yaxshi (ijobiy) degan xulosani keltirib chiqarmasligi 
kerak. Chunki shunday monarxiya davlatlari borki, masalan, Angliya, Yaponiya, 
Gollandiya, Shvetsiya va hokazolardagi demokratiya respublika davlatlaridan 
kam emas.
M amlakatni monarxiya yoki respublika shaklidagi boshqaruv deb hisoblashga 
eng birinchi va asosiy sabab, davlat boshlig‘ining qanday yo‘l bilan lavozimga 
kelishidir. Monarxiya davlatlarida monarx-davlat boshlig‘i umrbodga, avloddan- 
avlodga o‘tish asosida lavozimga kelsa, respublika shaklidagi davlatlarda davlat 
boshlig‘i faqat saylov orqali va ma’lum muddatga lavozimni egallaydi. Saylov har 
xil bo‘lishi mumkin, prezidentlar ayrim mamlakatlarda umumxalq tomonidan, 
ayrim mamlakatlarda parlament tomonidan, ayrim mamlakatlarda maxsus 
tashkil qilinadigan organlar tomonidan saylanadi.
Prezidentni monarxdan farqi u saylagan xalq, organ oldida mas’uliyatli bo‘ladi.
Davlat boshqaruv shaklida davlat boshlig‘ining lavozimga kelishi usulidan 
tashqari, boshqa hokimiyat organlarining tashkil etilishi, shakllantirilishi 
va faoliyati shakllari, hokimiyat tuzilmalarining bir-biri bilan munosabati o‘z 
xususiyatlariga ega. Ya’ni ularga respublika yoki monarxiya shakli ta ’sir qiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi o‘z taraqqiyotini respublika boshqaruv shaklida 
ko‘rdi va respublika boshqaruv shaklini Konstitutsiyada mustahkamladi.
Bu degani, O ‘zbekistonda davlat boshlig‘i Prezident bo‘lib, u ma’lum 
muddatga, respublika fuqarolari tomonidan umumiy, to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri, teng 
saylov huquqi asosida, yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanadi.
Respublika boshqaruv shaklining bir necha turlari mavjud, ayrim manbalarda 
u ning ikki turi1, ayrim manbalarda uch turi2 ko‘rsatiladi.