O. T. Husanov konstitutsiyaviy
‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlari to'plami. - Т
Yüklə 10,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlari to'plami. - Т.:
2007. 322-bet. 2 Mamlakatimizda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini demokratlashtirish konsepsiyasi. - Т.: « 0 ‘zbekiston*, 2010. 50 Konstitutsiyaning 78-moddasi birinchi qismining 15-bandi: «...shuningdek, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan Bosh vazirning hisobotlarini eshitish va muhokama qilish», degan so‘zlar bilan to‘ldirildi. 80-moddaning 6-bandidagi: « 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va» degan so‘zlardan keyin «uning o‘rinbosarlarini» degan so‘zlar chiqarilib, «Hisob palatasi raisini» degan so‘zlar bilan to‘ldirildi. 93-modda birinchi qismining 8-bandidagi: «ijro etuvchi hokimiyat devonini tuzadi va unga rahbarlik qiladi», degan so‘zlar chiqarib tashlandi, 12-bandidagi: « 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va» degan so‘zlardan keyin «uning o‘rinbosarlari» degan so‘zlar chiqarib tashlanib, «Hisob palatasi raisini» degan so‘zlar bilan to‘ldirildi. 15-bandiga: «viloyatlar hokimlarini hamda Toshkent shahar hokimini qonunga muvofiq tayinlaydi hamda lavozimidan ozod etadi» degan so‘zlardan oldin « 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan», degan so‘zlar kiritildi. 16-bandi: « 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi majlislarida raislik qilishga haqli», degan so‘zlar bilan to‘ldirildi. Prezidentning bu vakolati avval Konstitutsiyaning 98-moddasida ko‘zda tutilgan edi. Endi bu qoida shu moddadan chiqarildi. Konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirish asosida uning 96-moddasi quyidagicha bayon etildi: « 0 ‘zbekiston Respublikasining amaldagi Prezidenti o‘z vazifalarini bajara olmaydigan holatlarda uning vazifa va vakolatlari vaqtincha 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Raisining zimmasiga yuklatiladi, bunda uch oy muddat ichida, « 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g ‘risida»gi Qonunga to‘liq muvofiq holda mamlakat Prezidenti saylovi o‘tkaziladi». Konstitutsiyaning 98-moddasi mutlaqo yangi tahrirda bayon qilinib, u quyidagicha yangi holatlarni qayd qildi: « 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodi 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga saylovda eng ko‘p deputatlik o‘rinlarini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi eng ko‘p deputatlik o‘rinlarini qo‘lga kiritgan bir necha siyosiy partiya tomonidan taklif etiladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdim etilgan Bosh vazir lavozimiga nomzodni ko‘rib chiqqanidan keyin o‘n kun muddat ichida uni 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining ko‘rib chiqishi va tasdiqlashi uchun taklif etadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri va 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi o‘rtasida ziddiyatlar doimiy tus olgan holda Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan bir qismi tomonidan 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif bo‘yicha 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo‘shma majlisi muhokamasiga Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi masala kiritiladi. Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi tegishincha 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi ovoz bergan taqdirda qabul qilingan hisoblanadi. Bunday holatda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Bosh vazirni 51 lavozimidan ozod etish to‘g ‘risida qaror qabul qiladi. Bunda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining butun tarkibi Bosh vazir bilan birga iste’foga chiqadi. Yangi Bosh vazir nomzodi 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasidagi barcha siyosiy partiyalar fraksiyalari bilan tegishli maslahatlashuvlar o‘tkazilganidan so‘ng 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalariga ko‘rib chiqish va tasdiqlashga taqdim qilish uchun taklif etiladi. Oliy Majlis tomonidan Bosh vazir lavozimiga nomzod ikki marta rad etilgan taqdirda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Bosh vazir vazifasini bajaruvchini tayinlaydi va 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini tarqatib yuboradi». Qonunchilik palatasi qabul qilgan va 2011-yil 5-dekabrda Senat ma’qullagan qonunga asosan Konstitutsiyaning 90-moddasiga o‘zgartirish kiritildi va unga asosan Prezidentning vakolat muddati 7 yildan 5 yilga o'zgartirildi. 2014-yil 16-aprel kuni mamlakatimiz Konstitutsiyasiga bir necha o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Konstitutsiyaning 32-moddasiga jamoatchilik nazorati - fuqarolarning jamiyat va davlat boshqaruvida ishtirok etish huquqini amalga oshirish vositalaridan biri sifatida kiritildi. Bu, birinchidan, jamoatchilik nazoratini ahamiyatini kuchaytirsa, ikkinchidan, jamiyat va davlat ishlarida fuqarolarning ishtirok etish yo‘llarini, imkoniyatlarini kengaytirdi. Konstitutsiyaning 78-moddasi 21-bandiga kiritilgan o‘zgartirish esa parlament nazoratini kuchaytirishni nazarda tutdi. Konstitutsiyaga kiritilgan ayrim o‘zgartirishlar esa Prezident vakolatlarini aniqlashtirishni, Prezident bilan Vazirlar Mahkamasi (Bosh vazir) munosabatlarini yanada aniq tartibga solishni, Vazirlar Mahkamasi va Bosh vazir vakolatlarini aniq belgilashni, hokimlar mas’ulligini kuchaytirishni nazarda tutadi. Ularga asosan, Oliy Majlisga har yili mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining muhim masalalari yuzasidan ma’ruza taqdim etish vazifasi Prezidentdan Vazirlar Mahkamasi zimmasiga o‘tkazildi va Prezidentga Oliy Majlisga mamlakat ichki va tashqi siyosatini amalga oshirishning eng muhim masalalari yuzasidan murojaat qilish huquqi berildi (93-modda 7-band). 8-bandga: «Prezident vazirliklar, davlat qo‘mitalari hamda davlat boshqaruvining boshqa organlarini Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan tuzadi va tugatadi», degan so‘zlar kiritildi. Shuningdek, 93-moddaning 10-bandi: « 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari ko‘rib chiqishi va tasdiqlashi uchun Bosh vazir nomzodini taqdim etadi hamda uni iste’foga chiqqanda, Bosh vazirga nisbatan bildirilgan ishonchsizlik votumi 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tomonidan qabul qilinganda yoxud qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda lavozimdan ozod qiladi», 93-moddaning 16-bandi: «Respublika davlat boshqaruvi organlarining va hokimlarning qabul qilgan hujjatlarini ular qonun hujjatlari normalariga nomuvofiq bo‘lgan hollarda to‘xtatadi, bekor qiladi; 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi majlislariga raislik qilishga haqli», degan tahrirlarda bayon qilindi. Shu moddaning 24-bandidagi: «Milliy xavfsizlik xizmatini tuzadi», degan so‘zlar esa chiqarib tashlandi. Konstitutsiyaning 98-moddasiga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar Vazirlar Mahkamasi, Bosh vazirning vazifa va vakolatlarini aniq belgilab qo‘ydi, ularning mas’uliyatini kuchaytirdi. Konstitutsiyaning 103-moddasiga kiritilgan qo‘shimcha hokimlarni xalq deputatlari Kengashi oldidagi hisobdorligini kuchaytirdi. Saylov tizimiga taalluqli bobga ham o‘zgartirish kiritilib, u Markaziy saylov komissiyasini tashkil etish, uning faoliyat prinsiplarini Konstitutsiyaviy asosda belgilab qo‘ydi. 2017-yil aprelda Konstitutsiyaga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar Oliy Majlis Senatining vakolatlariga (80-moddaning 4-bandi), Senat majlisida ishtirok etuvchilar doirasiga (81-modda yettinchi kismi), Qonunchilik tashabbusi huquqiga ega subyektlar doirasiga (83-modda), 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining sudlarni lavozimga taqdim qilish va tayinlash vakolatiga (93-moddaning 13, 14-bandlari), 0 ‘zbekiston Respublikasining sud tizimiga, Sudyalar oliy kengashi faoliyatiga (107-moddaning birinchi qismi, 110-moddaning birinchi va uchinchi qismlari, 111-modda) taalluqli bo‘ldi. 2017-yil 31-mayda kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar, yana Senatning mutloq vakolatlariga (80-moddaning 5, 12-bandlari), Prezident vakolatlariga (93-moddaning 13-bandi), 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi faoliyatiga (108, 109-moddalar) taalluqli bo‘lsa, 2017-yil 29-avgustdagi o‘zgartirish va qo‘shimchalar mahalliy vakillik organlari tizimiga, tuman, shahar hokimlarini lavozimga tayinlash tartiblariga taalluqli bo‘ldi (99,102-moddalar). Shuningdek, 2017-yil 6-apreldagi qonun bilan Konstitutsiyaning sud hokimiyati 2017-yil 6-apreldagi qonun bilan Konstitutsiyaning sud hokimiyatiga taalluqli normalariga (80, 81, 83, 93, 107, 110, 111 moddalariga) jiddiy o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. 2017-yil 31-maydagi qonunga asosan Konstitutsiyaning 80,108, 109-moddalariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Bu o‘zgartirishlar Oliy Majlis Senatining vakolatlari, Konstitutsiyaviy sudni tashkil etish va vakolatlariga taalluqli bo‘ldi. Va nihoyat 2017-yil 29-avgustdagi 0 ‘RQ-439-sonli Qonuni bilan Konstitutsiyaning 99, 102 moddalariga o‘zgartirish kiritilib, unga asosan Toshkent shahar tumanlarida ham xalq deputatlari Kengashlari tashkil qilinadigan bo‘ldi. Buning natijasida barcha tumanlarning mavqei tenglashadigan, barcha tumanlar aholisi o‘z vakillik organlarini saylashda ishtirok etadigan va vakillik organlarining ijro hokimiyati ustidan nazorati kuchayadigan bo‘ldi. Konstitutsiyaga kiritilgan so‘ngi o‘zgarishlar 79-moddaga tegishli bo‘lib, unga asosan, qonunchilik palatasining mutloq vakolatiga, Bosh vazir taqdimiga ko‘ra, Hukumat a’zoligiga nomzodlarni, keyinchalik ularni prezident tomonidan tasdiqlash uchun ko‘rib chiqish va ma’qullash kiritildi. Bu o‘zgartirish 2019-yil 1-apreldan kuchga kirdi. 53 Konstitutsiyaga kiritilgan bu o‘zgartirishlarning ahamiyati, maqsadi, mazmun-mohiyati haqida keyingi boblarda kengroq to‘xtalamiz. Konstitutsiya asosiy qonun bo‘lganligi uchun, unga o‘zgartirish, qo‘shimchalar kiritish alohida tartibda amalga oshirilishi Konstitutsiyaning o‘zida belgilab qo‘yilgan. Konstitutsiyaning oltinchi bo‘limi «Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish tartibi», deb nomlangan va u ikki (127, 128-moddalar) moddadan iborat. 127-moddaga binoan 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o‘zgar- tirishlar tegishincha 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a’zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko‘pchiligi tomonidan qabul qilingan qonun asosida yoki referendum orqali kiritiladi. Oliy Majlisda oddiy qonunlarga o‘zgartirish kiritish uchun oddiy ko‘pchilik ovoz bo‘lishi talab qilingan bo‘lsa, Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish uchun kamida uchdan ikki qism deputatlar va senatorlar yoqlab ovoz berishi kerak. Konstitutsiyamizning 128-moddasi o‘zgartirish kiritish tartibini kengroq mustahkamlagan, unga asosan, Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish taklifi Oliy Majlisga kiritilgandan so‘ng, 6 oy mobaynida o‘zgartirish kiritish haqidagi taklif keng muhokama qilinib, so‘ng qaror qabul qilinishi mumkin. Agar Oliy Majlis o‘zgartirish kiritish taklifini rad etsa, bunday taklif bir yil muddatdan so‘ng qayta kiritilishi mumkin. Ayrim mamlakatlarda Konstitutsiyani o‘zgartirishning yanada murakkab tartibi belgilangan. Rossiya Konstitutsiyasida kimlar Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish haqida taklif bilan chiqish huquqiga egaligi maxsus moddada (134-modda) ko‘rsatilgan. Rossiya Konstitutsiyasining 135-moddasida, Konstitutsiyaning 1, 2, 3-boblari qoidalarini qayta ko‘rish (o‘zgartirish kiritish) mumkin emasligi belgilangan. Bular: «Konstitutsiyaviy tuzum asoslari», «Inson huquq va erkinliklari», «Konstitutsiyaga o‘zgartirish va qayta ko'rish» boblaridir. 135-moddaning ikkinchi bandida agar Konstitutsiyaning shu boblariga o‘zgartirish kiritishni, Federal Kengash (yuqori palata) va Davlat Dumasi (quyi palata) a’zolarining beshdan uch qismi qo‘llasa, Konstitutsiyaviy qonunga binoan, Konstitutsiyaviy kengash chaqiriladi. Konstitutsiyaviy Kengash yo Konstitutsiyani o‘zgartirmaslikni, yo yangi Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishni hal qiladi. Bu loyiha Konstitutsiyaviy Kengash a’zolarining uchdan ikki qismi ovozi bilan qabul qilinadi yoki umumxalq ovoziga qo‘yiladi. Referendumda yarimdan ko‘p saylovchilar ishtirok etib, ovoz berishda ishtirok etganlarning yarmidan ko‘pi ovozi bilan ma’qullansa, Konstitutsiya qabul qilingan hisoblanadi. Yüklə 10,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|