O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Pahlavon Mahmud Puryorvaliy 1247-yilda Xiva yaqinidagi qishloqlardan birida
tavallud topgan. K o‘hna Urgench va Xiva madrasalarida taxsil olgan. Zamonasini
turli bilimlarini o'rganish bilan birga jism oniy tarbiya, ayniqsa, milliy kurash
bilan shug‘ullangan. Kuragi yerga tegmagan bahodir va nozik didli shoir sifatida
elga tanilgan. Sharqning barcha mamlakatlarida b o‘lib, kurash musobaqalarida g'olib
chiqqan. 1325-yilda o ‘z ona shahrida vafot etgan. D in nazariyasi, fiqh, falsafa,
mantiqqa doir bir necha asarlar yozgan. U javonmardlik harakati tarafdori edi.
2 Javonmardlik iborasining asosini «javon» va «mard» so ‘zlari tashkil etadi.
«javon» — o ‘spirin, «mard» — erkak degan m a’noni anglatadi.
202

---

rining obro‘si, shon-shuhrati soyasida yashamaydilar. Bunday 
kishilar do‘stining obro‘si to‘kilsa undan o‘zini olib qochmaydi. 
Chunki haqiqiy do‘st-u birodarlik musibat chog‘ida, qiyin lah- 
zalarda sinovdan o‘tadi.
Shoirning inson to ‘g‘risidagi qarashlaridagi o‘ziga xoslik shun- 
daki, u insonni eng buyuk qadriyat deb tushundi. Olamda mavjud 
bo'lgan barcha tirik majudotlarning ichida insondan buyukroq 
zot bo‘lmaganligi uchun ham, undan ulug‘roq qadriyat yo‘q, 
degan fikrni yangi dalillar bilan boyitdi.
Shoir inson buyukligini uning axloqiy kamoloti bilan o‘lchadi. 
Uning fikriga ko‘ra, insondagi axloqiy kamolot o‘z-o‘zidan sodir 
bo‘lmaydi. Axloqiy fazilatlar, xislatlarning shakllanishida inson 
yashayotgan ijtimoiy muhitning ta’siri hal qiluvchi ahamiyatga 
ega bo‘ladi. Ijtimoiy muhit esa, uning bunyodkori bo‘lgan odam­
lar tabiati bilan bevosita bog‘liq. Lekin odamlar o‘z tabiatlariga 
ko‘ra turlicha bo‘ladi]ar. Xususan, shoir ta’riflaganidek, ko‘ngli 
pok va gina-kudratni bilmaydigan odam daraxtga 
0
‘xshasa1, boshqa 
birovi xudbin, faqat o‘z manfaatini o ‘ylashdan nariga o‘ta ol­
maydi, yaxshi odamlarning yo‘liga don sochib, tuzoq qo‘yadi2. 
Shuning uchun inson pok axloqli odamlar davrasida bo‘lsa, 
ularning ta’sirida saxovatli bo‘ladi. Agar axloqi порок kimsalar 
ta ’sirida bo‘lsa, insonning ongi va faoliyatida jirkanch qiliqlar, 
g‘ayriinsoniy odatlar hosil bo‘ladi. Dono, aql-zakovatli kishilar 
suhbati insonga izzat-hurmat olib kelsa, nokas-nomard odamlar 
gurungi kishi boshiga turli badbaxtliklar olib keladi, degan xulosa 
chiqaradi.
Pahlavon Mahmud 0 ‘rta Osiyoda mug‘ullar hukmronlik qilib 
turgan bir sharoitda odamlar xulq-atvoridagi umuminsoniy axloq 
normalariga zid xatti-harakatlar jamiyatda mavjud bo‘lgan turli 
ijtimoiy ziddiyatlar bilan bog‘liq ekanligini isbotlashga urindi. 
0 ‘zi yashayotgan jamiyatda mehrsiz, bevafo kishilar soni 
ko‘payib, samimiy odamlar sonining kamayib borayotganligini 
qattiq alam, o‘kinch bilan tasvirladi. Turli ijtimoiy ziddiyatlar 
avj olgan zamonda samimiy sherikni, sodiq do‘stni topmoq