O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 М ог T. Utopiya. M, 1978, 276-bet.
110

---

terdamskiy xristian gumanizmi va Platonning «Davlat» asari 
beqiyos ta’sir ko‘rsatdi.
«Utopiya» so‘zi T.Mor tomonidan ilk bor qo‘llangan bo‘lib, 
«yo‘q joy», «hech qayer», degan ma’noni anglatadi. Ushbu so‘z 
yordamida ifodalangan orolda baxt-saodatli kishilar farovon tur- 
mush kechiradilar. Bunday turmush qat’iy antiindividualizmning 
joriy etilishi orqali yo'lga qo‘yilgan. Antiindividualizm xususiy 
mulkni bekor qilishni, jamiyat a’zolarining mulkiy va iste’moliy 
tengligini ta’minlashni talab etadi. Bunday fikrlami bayon etishda 
Tomas Mor xristiancha gumanizm g‘oyalariga asoslanadi.
Tomas Mor Platon va Abu Nasr Forobiyning adolatparvar 
shoh haqidagi mulohazalarini davom ettiradi. Maksimal tenglik 
joriy etilgan orolda faqat har tomonlama ilmli, ma’rifatli, turli 
illatlardan xoli zotgina hukmdorlik qilishi mumkin. «Hukmdor 
shunday bir manbaki, undan butun xalqqa ham ezgulik ham 
yovuzlik yog‘ilib turishi mumkin», — deb yozadi mutafakkir.1 
Asarda bunday afsonaviy hukmdor Utop deb ataladi. U maz- 
kur orolni kashf etgach, unda o‘z ijtimoiy, siyosiy va axloqiy 
qonun-qoidalarini joriy etadi. Hukmdor, birinchi navbatda, na- 
faqat xususiy mulkning batamom bekor qilinishiga, balki pul 
va oltinga bo'lgan salbiy munosabatning shakllanishiga muvaffaq 
bo‘ladi. Orolda pul batamom yo‘q qilingan, oltindan esa eng 
iflos ishlar uchun ishlatiladigan buyumlar tayyorlanadi. Buyuk 
gumanist odamlar boshiga mislsiz kulfatlar keltirgan oltin-u 
zarga
bo‘lgan nafratini shunday tarzda ifodalaydi.
Albatta, maksimal tenglikni saqlab turish, ijtimoiy mulkchi- 
likning mutlaq ustuvorligini ta ’minlash uchun Utopning sa’y- 
harakatlari kifoya emas edi. Buning uchun orolda yashovchilar 
mehnat faoliyatida ham teng ishtirok etishlari zarur. Tabiiyki, 
bunda, birinchi navbatda, jismoniy mehnat haqida gap boradi. 
Utopiyada hunarmandlar va dehqonlarning mehnati har qanday 
davlat uchun zarur shart-sharoit ekanligini isbotlashga harakat 
qiladi. Afsuski, ayrim davlat arboblari mehnat faoliyatidan yi- 
roqlashib ketganliklari bois hunarmand va dehqonlar haqida 
qayg‘urmay qo‘yadilar.
Utopiyada odamlar hunarmandchilik va qishloq xo'jalik ishlari 
bilan shug‘ullanadilar. Unda ishtirok etish barcha kishilar uchun