O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Jaloliddin Rumiy. Ichingdagi ichingdadir. Toshkent, 1997, 79-bet.
2 Jaloliddin Rumiy. M a’naviy masnaviy. Birinchi jild. Birinchi kitob. Toshkent,
1999, 24-bet.
3 Jaloliddin Rumiy. Ichingdagi ichingdadir. Toshkent, 1997, 14—15-betlar.
195

---

xos eng muhim xususiyatlaridan biri — birovlaming aybini, 
kamchiliklarini tezda ilg‘ab oladi va undan shoshma-shosharlik 
bilan xulosa chiqaradi. Lekin o‘zidagi nuqsonni ko‘rmaydi. Agar 
inson o‘z tabiatida bunday nuqson borligini sezganda edi, uni 
darhol tuzatishga kirishgan bo‘lar edi. Afsuski, inson tabiatidagi 
bunday nuqsonni sezmaydi. Hatto o ‘z tanasining nuqsonlari: 
kalligi yoki chipqon chiqqan qo‘lining yarasidan ko‘ngli ay- 
nimaydi. U yarali qo‘lini bemalol ovqatga uzatadi, yalaydi. Ammo 
boshqa birovlarning qo‘lida kichik chipqon yoxud yara ko‘rsa, 
bas, ovqat yeyishdan to‘xtaydi, jirkanadi. Insondagi yomon fe’llar 
ham kallar va chipqonlarga o‘xshaydi. 0 ‘ziga bo‘lganida hech 
irganmaydi, o ‘zgada bo‘lsa jirkanadi, nafrat qiladi1.
Rumiyning tushuntirishicha, insonning o ‘ziga xos xususiyat­
laridan biri — hodisa, voqea, narsalarning farqiga borishidir. 
Lekin deydi mutafakkir, insonda tanasini farqlash xususiyati 
yo‘q. Farqlash, insondagi m a’nodir. Ana shunday ma’no tufayli 
inson o ‘z tanasini boqishga harakat qiladi. Xuddi shu ma’no 
tufayli inson tanasi tirikdir2. Xuddi shu ma’no tufayli inson 
hayotdan ko‘proq lazzat olishga shoshiladi: yeydi, ichadi, o‘zidan 
nasi qoldiradi, boylik yig‘adi. Ulaming barchasi insonning o‘z 
nafsini qondirish yo‘lidagi xatti-harakatlaridir. Boshqacha ayt­
ganda, insoniyat yaratgan cheksiz-chegarasiz moddiy va ma’naviy 
boyliklar dengizidan bir ko‘za suv olmoqdir. «Dengizga borib, 
undan faqatgina bir ko‘za suv olmoq bilan qanoatlanish — 
achinarli. Dengizdan olish mumkin bo‘lgan dur-u javohirlar va 
boshqa qanchadan-qancha narsalar bo‘la turib, biigina suv olish- 
ning nima qimmati bor? Aqlli insonlar bu bilan qanday qilib 
m a q ta n a d ila r...? 3 
M odom iki 
shunday 
ekan, 
insonning 
tug'ilishidan, yashashidan maqsadi nima?
Rumiyning fikriga ko‘ra, odam bolasi o ‘z xohishi bilan 
tug‘ilmaydi. Tug‘ilayaptimi, yashayatirmi, u o'zligini anglashga, 
o'zining kimligini bilishga harakat qiladi. Xuddi shuning uchun 
ham, insonning o‘zligini bilishga bo‘lgan intilishi, uning o‘ziga 
xos muhim xususiyatlaridan biridir. Aniqroq qilib aytganda, inson