O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

losi» asarida Zardushtni Yevropa sivilizatsiyasining Sezar, Shekspir, D ante, Ri-
xard Vagner, Bayron va uning qahramoni Manfred, Genrix G eyne kabi yetuk
namoyandalari bilan bir qatorga qo‘ydi. Shuningdek, Zardusht ta’limotini targ‘ibot
va tashviqot qilishda Yevropa olim lari E.Berzin, Ye.Ye.Bertels, V.A.Bartold,
A O .M akovelskiy, N.Proxorov, V.V.Struve, V.ATraver, S.P.Tolstov, V .ALivshis,
S.N .Sokolov, V. Xen, Yu.A.Rapoport, S.V.Oldenburg, M .Boys, B.I.Avdiev, o ‘zbek
olim lari N .M a lla y ev , H .H o m id o v , A .Q ayum ov, Y .Jum aboyev, M .Is’hoq ov,
M .R a h m o n o v , 
F .S u la y m o n o v a , 
I.Jabborov, 
Y .X o 'ja m u ro d o v , 
A .Irisov,
T.M ahm udov, M.Qodirov, S.Hasanov, A Zohidov, B. Eshovlarning xizmatlarini
alohida ta’kidlamoq darkor.
2 Zardusht shaxsi, uning tug‘ilgan vatani, hayoti va ijodi haqida hozirgi
zam on ilm -fan arboblari turli-tuman fikrlarni bayon qilmoqdalar. Fikrlar xilma-
xilligidan qat’i nazar Zardusht — Spitamonning eramizdan aw algi VII asrning
ikkinchi yarmi — VI asrning boshlarida Xorazmda tug'ilgani, yashagani va ijod
qilgani tarixiy haqiqatdir. Zardusht nom i Yevropa faylasuflari asarlarida «Zaraost-
ra», «Zaratushtra», deb ham yuritiladi. Zaratushtra eroncha so'z b o‘lib, «zara» —
oltin, «ushtra» — tuya m a’nolarini bildiradi. Ayrim hollarda «Zaratushtra» iborasi
«oltin tuyalik», «oltin tuya egasi», «tuyalami yetaklovchi kishi», deb ham tarjima
qilinadi.
28

---

turar edi. Yetti yoshidan o ‘n besh yoshigacha zamonasining 
bilimdonlaridan biri hisoblangan Barzin Kurasdan saboq oldi. 
Tabiatshunoslik, jamiyatshunoslik, madaniyatshunoslik, dinshu- 
noslikka oid bilimlarni qunt bilan o ‘rgandi. Ayniqsa, Kalomi 
Bade’, notiqlik san’atini, pahlavonlik, chavandozlik sirlarini bilib 
oldi. Sarkardalik, jang qilish malakalarini uzluksiz takomillash- 
tirib bordi.
Zardusht xalq og'zaki ijodi, urf-odatlari, rasm -rusum larini 
o ‘rganib, axloq-odobga doir fikr-m ulohazalarini jam lab, ya- 
gona to ‘plam holiga keltirdi. Uning diniy-falsafiy qarashlari 
«Avesto»ning qadim iy qism i «Gat» (she’riy m adhiya)larda 
bayon qilingan.
V Zardushtiylik ta ’limotining asosiy qoidalari uning muqaddas 
kitobi «Avesto»da bayon etilgan. «Avesto» bir kunda yoki bir 
yilda vujudga kelgan emas, balki asrlar davomida to‘ldirib, boyitib 
borilgan. Ilmiy manbalarda qayd etilishicha «Avesto» eramizdan 
aw algi V II—VI asrlardan tortib, milodning III—IV asrlarigacha 
bo‘lgan barcha o ‘zgarishlami o ‘zida qamrab olgan. «Avesto» ibo- 
rasi «asos», «asosiy matn» degan m a’noni bildiradi.,
Zardushtiylikning o ‘ta noyob to'plam i «Avesto» 21 kitobdan 
iborat bo ‘lib, Abu Rayhon Beruniy «Osorulboqiya...» («Qadim­
gi xalqlardan qolgan yodgorliklar») kitobida va Abulqosim Fir- 
davsiy o ‘zining «Shohnoma» asarida Zardushtning 1200 bobdan 
iborat pand-u nasihatlari, yakka xudolikka asoslangan Zardush­
tiy lik ta ’lim o tin in g asosiy qoid alari bayon qilin g an edi. 
«Avesto»dagi 21 kitobning: birinchi yettitasi xudolarga, koi- 
notning paydo bo ‘lishi va insoniyat tarixiga doir; keyingi yetti 
kitob ibodat masalalari, diniy dasturlar, odamlaming turmush 
tarzi haqida; oxirgi yetti kitobda tibbiyot, astronomiya muam- 
molariga bag‘ishlangan edi1. Eron va Turonni Aleksandr Make­
donskiy zabt etgach 1200 qoramol terisiga tillo bilan bitilgan 
ushbu nodir to ‘plam ni Yunonistonga olib ketadi2.
Aleksandr Makedonskiy «Avesto»ning tib, astronomiyaga oid 
qismlarini yunon tiliga taq'ima qildirgan, qolgan qismlarini esa 
yondirib yuborgan. Bunday nodir kitobni yoqtirib yuborishdan 
maqsad o ‘sha zamonda Eron va Turon xalqlari dunyoqarashida