davri Yevropa madaniyati va falsafasiga taalluqli bo'lib, ruhiy
olam bilan yerdagi olam bir butun, yaxlit ekanligini ilg‘ab
olishga yordam beradi.
Nikolay Kuzanskiy falsafasida eng asosiy o'rinlardan birini
inson muammosi egallaydi. Kuzanskiy xristian krayetsionizmining
inson to‘g‘risidagi g‘oyalaridan yuz o'giradi va bu borada insonni
o'ziga xos mikrokosm deyuvchi qadimgi zamon Yevropa falsafasi
g‘oyalariga qaytadi. Mikrokosmni ilohiy mohiyat bilan bog'lashga
uringan Kuzanskiy «kichik olam» (ya’ni insonning o‘zi), «katta
olam» (ya’ni universum), «maksimal olam» (ya’ni ilohiy mut
laq) tushunchalarini muomalaga kiritadi. Uning tushuntirishicha,
kichik olam katta olamga, katta olam esa maksimal olamga o‘xshaydi.
N. Kuzanskiyning yuqoridagi flkr-mulohazalaridan shunday xu-
losaga kelish mumkinki, kichik olam — bu inson, u o‘z atrofini
o'rab olgan tabiiy olamni nafaqat qayta ishlab chiqaradi, balki
maksimal Xudo olamiga ham o‘xshaydi.
Nikolay Kuzanskiyning inson to‘g‘risidagi fikr-mulohazalariga
yuzaki qarasak, u insonni Xudoga o‘xshatib, o'rta asr ortodok-
siyasi doirasidan chiqmagandek bo‘lib ko‘rinadi. Lekin chuqur-
roq e ’tibor berib tahlil etsak, u insonni Xudoga shunchalik
o‘xshatadiki, ya’ni insonni shunchalik xudolashtiradiki, insonni
«Insoniylikning Xudosi» yoki «Insonlashgan Xudo», deb ataydi.
Uning fikricha, inson cheklangan va cheklanmagan mohiyat,
cheksizlik va cheklanganlikning dialektik birligidan iboratdir.
Ontologik nuqtayi nazardan qarasak, inson Xudo yaratgan jamiki
mavjudotlarning hammasidan ham ustun turadi. Mavjudotlar
ichida faqat farishtalar Xudoga maksimum yaqinlashib borgan,
xolos. «Inson tabiati aylana ichida chizilgan ko'pburchakdir, aylana
esa ilohiy tabiatdir».1
Kuzanskiy insonni ilohiylashtirish yordamida uning ijodiy
mohiyatini ochib bermoqchi bo‘ladi. Agar Mutlaq, ya’ni Xudo
ijodiyot bo'lsa, Xudoga o'xshash inson ham Mutlaqdir, demak,
u ham ijodiy ibtidoga ega, ya’ni to ‘liq erkinlikka egadir.
Nikolay Kuzanskiy falsafasidagi antropotsentrizmga yaqin ten-
densiyalar XVI asr Renessans davrida Italiyada shakllangan
gumanistik konsepsiyalarda yanada kuchaytirildi. Nikolay Ku
zanskiyning inson to ‘g‘risidagi ta ’limoti gnoseologik muammo-
Dostları ilə paylaş: