O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy. Hadis. A l-jom i’ as-sahih.
1-tom , Toshkent, 1997, 13—24-betIar.
2 Abu Abdulloh Muham mad ibn Ismoil al-Buxoriy. Hadis. A l-jom i’ as-sahih.
4 -to m , Toshkent, 1997, 81—83, 97— 101-betlar.
133

---

ning uchun ham, Ismoil al-Buxoriyning shoh asari «Al-Jomi’ 
as-sahih» bir necha marta qayta-qayta nashr etilmoqda, ajdod- 
larni avlodlarga bog‘lamoqda.
Ismoil Buxoriy musulmon m a’naviy madaniyatining turli 
muammolariga bag'ishlangan: «At-Ta’rix al-kabiyr» («Katta ta- 
rix»), «Al-qiroatu xalfal-imom» («Imom ortida turib qiroat qi- 
lish»), «А1 Adab al-Mafrad» («Adab durdonalari»), «At-ta’rix 
al-avsat» (« 0 ‘rtacha tarix»), «Barr-ul-volidayn» («Ota-onani 
hurmatlash»), «Kitob al-ashriba» («Ichimliklar kitobi»), «Asomi’u 
as-sahoba» («Sahobalarning ismlari») kabi yigirmadan ortiq asar 
yozdi.
Musulmon ma’naviy madaniyatini shakllantirishda Ismoil Bu- 
xoriyning iqtidorli shogirdi termizlik mashhur muhaddis Iso 
Termiziy (824—825-yillarida tug'ilgan, taxminan 895-yilda vafot 
etgan) munosib hissa qo‘shdi. Iso Termiziy insonning ma’naviyati 
haqidagi fikr-mulohazalarini o‘zining mashhur «Al-Jomi’ as- 
sahih» asaridan tashqari «Shimoili Nabavariya» («Payg‘ambar 
alayhissalomning shakl va sifatlari»), «Kitob uz-Zuhd» («Zohid- 
lik kitobi»), «Asomi’u as-sahoba» (Sahobalarning ismlari»), «А1- 
asmo’ valkuno» («Ismlar va kun’yalar»), «Kitobul ilal» («Illat- 
lar kitobi») va boshqa kitoblarida bayon etdi1.
Iso Termiziy ham musulmon hadislarini to'plashda va uni 
har tomonlama tahlil etishda o‘ta fidoyilik qildi. Ayniqsa, ha­
dislar to ‘g‘riligi, ishonchliligining darajasini (sahihligining dara- 
jasini) aniqlashda o‘z ustozi Ismoil Buxoriydan ham o'tib ketdi. 
Bunday nozik ishni bajarishda, u ikki uslubdan foydalandi. 
Birinchidan, u Payg‘ambar hadislarining vujudga kelish man- 
balarini o‘rgandi va uning mazmunini tushuntirib berdi. Ik- 
kinchidan, har bir hadisni islom mazhablari nuqtayi nazaridan 
tahlil qildi.
Iso Termiziy Eron va Turon xalqlarining islomgacha bo'lgan 
urf-odatlari, rasm-rusumlari, marosimlarini musulmon madani­
yati va axloqiy qoidalariga moslashtirishga beqiyos ulush qo‘shdi. 
Musulmon falsafasini yangi ratsionalistik prinsiplar, normalar 
bilan boyitdi. Ayniqsa, inson ma’naviy madaniyatini shakllan-