Oila va jamiyatning o`zaro ijtimoiy siyosiy va ma`naviy munosabatlari
Yüklə 147,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fuqarolik jamiyati, davlat, demokratiya.
|
Ijtimoiy hayotning asoslari.
Jamiyatning yuqorida sanab o„tilgan kichik tizimlari o„ziga xos vazifalarni bajaradi va bir-biri bilan aloqa qiladi. Shu o„rinda savol tug„iladi: ularning o„rtasida belgilovchi va belgilanuvchi muayyan ierarxiya mavjudmi? Axir jamiyat – yaxlit tuzilma va har bir mamlakat betakror tarzda o„ziga xos, o„zining betakror tarixi va madaniyatiga ega. Bu tarqoq ijtimoiy kichik tizimlarni muayyan birlikka birlashtiradigan omillar mavjudligini nazarda tutadi. Markscha falsafa nuqtai nazaridan moddiy ishlab chiqarish hamda ishlab chiqarish vositalariga nisbatan mulkdorlik shakllariga asoslanadigan ishlab chiqarish munosabatlari tizim tashkil etuvchi omil sifatida qaraladi. Hozirgi vaqtda G„arbdagi texnokratik oqim faylasuflari jamiyatning rivojlanish darajasini tavsiflovchi asos sifatida texnikaning rolini mutlaqlashtiradi. Hozirgi zamon falsafasida yetakchilik qiladigan qarashga muvofiq jamiyatning yaxlit tavsifi sivilizatsiya va madaniyat tushunchalarida beriladi. Fuqarolik jamiyati, davlat, demokratiya. Hozirgi zamon jamiyati o„ta murakkab va faol ijtimoiy tizimdir. Umuman olganda, uni quyidagi xususiyatlarga ega bo„lgan jamiyat sifatida tavsiflash mumkin: u spontan tarzda vujudga keladi va biron-bir boshlang„ich g„oyani o„zida mujassamlashtirmaydi, jamiyatning barcha a'zolari uchun muqarrar bo„lgan olamshumul maqsadga ega bo„lmaydi; u o„z hayotining barcha tomonlarini yagona markazdan nazorat qilmaydi; unda muvofiqlashtirishga muayyan umumiy maqsad va yagona markazga bo„ysunish hisobiga emas, balki xulq-atvor umumiy qoidalariga rioya etish hisobiga erishiladi; mazkur jamiyatning iqtisodiy asosi xususiy mulk va xususiy tadbirkorlik, markazlashtirishdan chiqarilgan bozor tizimi va raqobatdir; uning individlari erkin va mustaqil bo„lib, qonun bilan muhofaza etiladigan shaxsiy hayot sohasiga egadirlar, bu hayot 14 doirasida ular o„zlari istagan har qanday qarorlarni mustaqil ravishda qabul qilishga haqlidirlar; individlar shak-shubhasiz va uzviy fundamental huquqlar va erkinliklarga, shu jumladan fikrlash va so„z erkinligi, uyushmalar va tashkilotlar tuzish erkinligi, vijdon erkinligi, bir joydan boshqa joyga ko„chib yurish erkinligi, o„zi istiqomat qiladigan mamlakatni tanlash erkinligiga egadirlar; bu ko„ppartiyaviy jamiyat bo„lib, unda siyosiy partiyalar hyech qanday bevosita ommaviy-hokimiyat vakolatlariga ega emaslar; davlat hokimiyati va mahalliy o„zini o„zi boshqarishning vakillik organlari aholi tomonidan saylanadi; hokimiyatning qonunchilik, ijro va sud tarmoqlari bir- biridan ajratilgan. Zamonaviy jamiyatning umumiy tavsifida quyidagi tushunchalar markaziy o„rinni egallaydi: fuqarolik jamiyati, huquqiy davlat, ko„ppartiyaviylik, demokratiya, hokimiyatning bo„linishi, xususiy mulk, bozor, shaxs erkinligi va suvereniteti. Fuqarolik jamiyati – davlat hokimiyati organlarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashuvidan qonunlar bilan muhofaza etilgan ixtiyoriy uyushmalar va tashkilotlar majmui . Zamonaviy jamiyatda davlat odamlarning shaxsiy hayotiga aralashmaydi, ularni yagona mafkura va qadriyatlar yagona tizimini qabul qilishga majburlamaydi. Kishilarning rang-barang manfaatlari ularning hamkorlikdagi harakatlari orqali ro„yobga chiqariladi, bunga erishish uchun ular davlat oldida hisobdor bo„lmagan ixtiyoriy birlashmalar va uyushmalarga birlashadilar. Odamlarning manfaatlarini aks ettiradigan nodavlat, nohukumat tashkilotlari fuqarolik jamiyatini tashkil etadi. Ular rasmiy statistikaga kirmaydi va ularning hisobini yuritish ancha qiyin ish. Chunonchi, ayrim ma'lumotlarga ko„ra, AQShda yuz minglab bunday tashkilotlar faoliyati 25 mingdan ortiq xayriya fondlaridan 15 mablag„ bilan ta'minlanadi. Norvegiyada bu mamlakat fuqarosi hisoblangan har olti kishidan biriga bitta nohukumat tashkiloti to„g„ri keladi. I.A. Karimov “Har qanday sivilizatsiya ko„pdan ko„p xalqlar, millatlar, elatlar faoliyatining va samarali tar'sirining mahsulidir. Bir so„z bilan aytganda ko„chmanchilar, bosqinchilar kelib ketaveradi, lekin xalq boqiy qoladi, uning madaniyati abadiy yashaydi” 2 deb ta'kidlaydi. Sivilizatsiya odamlar mavjudligi va ijtimoiyligining xususiyati va yo„nalishini belgilaydi. Ijtimoiy normalarning muhimligi ularni uzatishning tegishli usullari (kommunikatsiya vositalari)ni va ularni mustahkamlovchi institutlarni shakllantirishni taqozo etgan. Har bir sivilizatsiya ijtimoiy normalarda o„ziga xos ifodasini topgan ijtimoiy tajribani aniqlash, saqlash va avloddan- avlodga qoldirish alohida tizimini yaratgan. Jazolar tizimi, shuningdek jamoa, ommaviy ong shakli sifatida din va uning nomidan ish ko„ruvchi ijtimoiy institutlar ijtimoiy normalarni saqlash va ijro etish kafili hisoblangan. Din va cherkov ta'sirida sivilizatsiya qiyofa kasb etgan. Huquqiy normalarning tarmoqlangan tizimini o„z ichiga olgan davlatdan iborat oliy hokimiyat sivilizatsiyaning uni saqlashni kafolatlaydigan oliy birlashtiruvchi asos sifatida amal qilgan. Turli sivilizatsiyalar davlat hokimiyatining turli: teokratik, tabaqaviy, huquqiy, siyosiy tizimlarini yaratgan. Markaziy Osiyoda sivilizatsiya axloq shaklida yuzaga kelgan. U o„zida yaxshilik va yomonlik, muhabbat va nafrat o„rtasidagi kurashda yaxshilik va muhabbat g„alabasi bilan bog„liq ma'naviy axloqiy me'yorlarni mujassamlashtirgan. Inson mohiyatida aks etuvchi bu me'yorlar sharq sivilizatsiyasining asosini tashkil qilgan. Ijtimoiy munosabatlar, odamlar faoliyati va xulq-atvorini tartibga soluvchi normalar universal tizimining ta'sirini o„rganish sivilizatsiyalarning rang- barangligini tushuntirish imkonini beradi. Ular, birinchidan, hukmron diniy va dunyoqarashga doir mo„ljallarning o„ziga xos xususiyatlari va ularning siyosiy, 1 1 Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo„q.-T.: Sharq, 1998.-B.21 16 ijtimoiy va madaniy jarayondagi o„rni bilan; ikkinchidan, ularning texnik-iqtisodiy rivojlanish darajasi bilan; uchinchidan, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlar sur'ati, shuningdek ularning manbalari, mexanizmlari xususiyati va uyg„unlik darajasi bilan farq qiladi. Sivilizatsiyaning har bir tipi siyosiy tizimning o„ziga xos xususiyatlari va o„z huquqiy qoidalarining xususiyati bilan tavsiflanadi. Sivilizatsiyalar axborotni kodlashtirish, saqlash va avloddan-avlodga qoldirish usullari bilan ham bir-biridan farq qiladi. Yüklə 147,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|