Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

1.Xom ashyoviy materiallarga va yarim tayyor mahsulotlarga bo‘lgan 
talabni hisoblash. 
Resurslarga bo‗lgan talab, malakaviy bitiruv ishining texnologik qismi 
ma‘lumotlariga asoslanib hisoblanadi. Korxonaning xom ashyoviy materiallar, 
omborlarga bo‗lgan talabi joylashtirish xarajatlarini hisobga olgan holda topiladi: 
Т
c
C
C
C
0
bu yerda: 
с
С - xom ashyo va materiallar narxi 
Т
С
- mahalliy xom ashyo va materiallarni transportda tashish xarajatlari. 
 
Jadval №-4.1 
Mah
su
lo
tn
in
g
n
o
mi
. 
Ishlab 
chiqarish 
hajmi 
Ohaktosh
Gil
Gips
O
‘l
ch
ov
b
irl
gi
U
m
u
mi
y
Tal
ab 
qi
li
n
adi
g
an 
m
iq
dor
i, t
Narxi,so‘m 
Tal
ab 
qi
li
n
adi
g
an 
m
iq
dor
i, t
Narxi,so‘m 
Tal
ab 
qi
li
n
adi
g
an 
m
iq
dor
i, t
Narxi,so‘m 
1
t
o
n
n
a 
n
ar
x
i 
U
m
u
mi
y
1
t
o
n
n
a 
n
ar
x
i 
U
m
u
mi
y
1
t
o
n
n
a 
n
ar
x
i 
U
m
u
mi
y
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
Po
rt
la
n
d
se
me
n
t 
t 
2
0
0
0
0
0
0
2
1
3
7
9
5
8
15 
0
0
0
3
2
0
6
9
3
7
0
0
0
0
4
9
4
8
9
7
1
2
0
0
0
5
9
3
8
7
6
4
0
0
0
6
1
2
2
5
1
1
5
0
0
0
7
0
4
0
8
7
5
0
0
0

---

52 
2.Yoqilg’i va elektroenergiyaga bo’lgan talabning hisobi. 
Jadval № – 4.2 
Mahsulot
nomi 
birligi mahsuldorlik 
1 tonna 
uchun 
xarajati 
Narxi, 
so‘m 
Yillik 
miqdori 
Umumiy 
narxi, 
so‘m 
Texnologik maqsadlar uchun yoqilg‘i (m
3
) 
Portland- 
sement 
t 
2 000 000 
80 
54.9 
40 000 000 2196000000 
Texnologik maqsadlar uchun elektrenergiya (kWt) 
Portland- 
sement 
t 
2 000 000 
96 
70.5 
48 000 000 3384000000 
3.Ish vaqti balansi. 
Jadval № - 4.3 
№ 
Ko‗rsatkichlar 
Birligi 
Miqdori 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
Vaqtning kalendar fondi 
Ishsiz kunlar miqdori 
shu jumladan: 
a) bayram kunlari 
b) dam olish kunlari 
v) qo‗shimcha dam olish 
Ish kunlarining kalendar miqdori 
Ishga kelmay qolish 
shu jumladan: 
a) navbatdagi va qo‗shimcha ta‘til 
b)o‗qish bo‗yicha ta‘til 
v) to‗g‗riq bo‗yicha ta‘til 
g) kasal bo‗lish va boshqalar 
d) davlat xizmatida bo‗lish 
Ta‘tilning ikkinchi kunlari miqdori, 
bu yerda navbatdagi va qo‗shimcha 
dam olish kunlarini ish kuni 
hisobiga olinadi 
1 yildagi ishchi kunlar soni 
Ish kunining o‗rtacha davomiyligi 
1 ta ishchining foydali ish vaqti 
fondi 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
kun 
soat 
soat 
365 
23 
8 
8 
8 
342 
22.5 
18 
1 
1 
1,5 
1 
3 
316 
8,2 
2595.3 
 

---

53 
4.Sex personali va ishlab chiqarish ishchilarini ish haqi fondini yillik hisoboti 
Jadval №-4.4 
N 
Mutahasisning
nomi 
1 
navbat 
2 
navbat 
3 
navbat 
Umu 
miy 
Maoshning 
yillik fondi 
Maoshning 
yillik fondi 
oshishni 
hisobga olgan 
holda 
Ishlab chiqarish ishchilari 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
Maydalagich tegirmon 
bo‘limidagi mashinist 
operator. 
Mashinist yordamchisi. 
Maydalagich uskuna- 
lari mashinistlari 
Changsizlantiruvchi 
vositalari xizmatchilari 
Aerojelob hizmatchilari 
Kompressor 
mashinistlari 
Yordamchi ishchilar 
Navbatchi chilangar 
Eleketromontyor 
Qadoqlash uskunalari 
mashinistlari 
Sementni ortish 
omborida ishlovchi 
ishchilar 
Laborant 
Shlambaseyn 
xizmatchilari 
Suvsizlantiruvchi filtr 
hizmatchilari 
Aylanma pech 
mashinistlari 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
2 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
2 
1 
1 
1 
1 
- 
- 
- 
- 
- 
1 
- 
- 
- 
- 
2 
1 
1 
1 
1 
2 
2 
2 
2 
2 
3 
2 
2 
2 
2 
6 
3 
3 
3 
3 
7 200 000 
6 300 000 
7 200 000 
6 300 000 
6 300 000 
7 200 000 
6 300 000 
6 300 000 
6 300 000 
7 200 000 
12 600 000 
7 200 000 
7 200 000 
7 200 000 
7 200 000 
8 640 000 
7 560 000 
8 640 000 
7 560 000 
7 560 000 
8 640 000 
7 560 000 
7 560 000 
7 560 000 
8 640 000 
15 120000 
8 640 000 
8 640 000 
8 640 000 
8 640 000 
Sex Personallari 
1 
2 
3 
4 
Sex boshlig‘i 
Katta master 
Navbatchi master 
Farrosh 
1 
1 
1 
1 
- 
- 
1 
1 
- 
- 
1 
1 
1 
1 
3 
3 
3 600 000 
3 000 000 
7 200 000 
4 500 000 
4 320 000 
3 600 000 
8 640 000 
5 400 000 
Itogo oylik ish haqi 
Qo‘shimcha oylik ish haqi = 6.5 % 
Itogo asosiy va qo‘shimcha oylik ish haqi 
124560000 
8 102 250 
132662250 
8185260 
Maosh fond
140847510 

---

54 
5.Zavodning umumiy harajatlari. 
Zavodning umumiy harajatlari ishlab chiqaruvchi ishchilarning asosiy va 
qo‘shimcha maoshidan 45 % miqdorda loyihalanib aniqlanadi. 
166 010 897 * 0.45 =52 204 904; 
6.Brak hisobiga yo’qotilish. 
Sarf – harajatning brak hisoboga yo‘qotilish miqdorini 2 % teng deb olamiz. 
13 638 650 000 * 0.02 = 272773000; 
7.Zavod tannarxini aniqlash. 
183 592 370 [phone] + 272 773 000 = 508 570 274; 
8.Ishlab chiqarishdan tashqari harajatlarni aniqlash. 
508 570 274 * 0.04 = 20342811; 

---

55 
5.Sement zavodining mahsulotini to’liq tannarxini hisobi. 
Jadval №-4.5 
2 000 000 tonna yil (kalkulyatsiya birligi 1tonna) 
Sarf-harajatlarning 
nomlanishi. 
Bi
rl
ig
i 
Yillik ishlab-chiqarish harajatlari. 
1 tonna uchun sarf 
harajatlar 
Miqdori
Narxi
Summa
Miqdori
Summa 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Hom-ashyo 
materiallari: 
Ohaktosh 
Gil 
Gips 
Texnologik 
maqsadlar uchun: 
yoqilg‘i 
elektroenergiya 
Maosh fondi 
Eksplutatsiya sarfi 
Umum zavod 
xarajatlar 
Brak hisobiga 
yo‘qotilish 
Zavod tannarxi 
Ishlab chiqarishdan 
tashqari sarf 
harajatlar 
Umumiy tannarx 
t 
t 
t 
m
3
kWt 
sum 
sum 
sum 
sum 
sum 
sum 
sum 
2137958 
494897 
61225 
40000000 
48000000 
15000 
12000 
115000 
54.9 
70.5 
1056045000 
2688120000 
2875000000 
2196000000 
3384000000 
140847510 
29820500 
235797277 
2727730000 
508570274 
2034281 
2330600000 
1.40806 
0.44802 
0.05 
80 
96 
21120.9 
5376.24 
5750 
4392 
6768 
281.7 
60 
472 
550 
1020 
41 
46612 
Bir tonna sement olish uchun kerak bo‘ladigan harajat 46612 sum gat eng. 

---

56 

---

57 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 12 iyul- dagi 
267-son «Mehnatni muhofaza qilishga doir me‘yoriy xujjatlarni qayta ko‘rib 
chiqish va ishlab chiqish tugrisida»gi va 2010 yil 20 iyuldagi 153-son «Mex,natni 
mux,ofaza kilish buyicha normativ-xukukiy bazani yanada takomillashtirish 
tugrisida» qarorlariga muvofiq sement ishlab chikdrish zavodlarda faoliyat olib 
boradigan xodimlar uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalari ishlab chiqilgan.
Mazkur qoidalar ishlab chikarish binolarini va inshootlarini loyihalash, qurish 
va qayta qurishda, sexlarni texnik jixozlash va qayta jixozlashda, texnologik 
jarayonlar xamda uskunalardan foydalanishda xisobga olinishi lozim.Bundan 
tashqari mazkur qoidalar texnik jixatdan tartibga solish soxasidagi normativ 
xujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi. 
Tashkilotlarda mexnatni muxofaza kilishga doir konunlar va boshka 
normativ-xuquqiy xujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maxsus 
vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mexnat 
jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mexnatni 
muxofaza qilish buyicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi. 
Uzbekiston Respublikasi «Mexnatni muxofaza kilish turrisida»gi qonunining 
14-moddasiga muvofik xodimlar soni 50 nafar va undan oshadigan korxonalarda 
maxsus tayyorgarlikka ega shaxslar orasida mexnatni muxofaza qilish xizmatlari 
tuziladi (lavozimlar joriy etiladi), 50 va undan ortiq transport vositalariga ega 
bo‘lgan tashkilotlarda esa bundan tashqari yo‘l xarakati xavfsizligi xizmatlari 
tuziladi. Xodimlar soni va transport vositalari miqdori kamroq korxonalarda 
mexnatni muxofaza qilish xizmatining vazifalarini bajarish raxbarlardan birining 
zimmasiga yuklatiladi. 
Tashkilot xodimlari o‘z kasblari va ish turlari bo‘yicha belgilangan tartibda 
o‘qishlari, ularning bilimlari sinovdan o‘tkazilishi va ularga yo‘lyo‘rik berilishi 
kerak.Tashkilotlar GOST 17.2.3.02-78 bo‘yicha xavfli va zararli ishlab chiqarish 
omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, xodimlarga ta‘sir qilish 

---

58 
xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasi va kelgusidagi oqibatlari 
to‘g‘risida to‘liq va xolisona ma‘lumotga ega bo‘lishi lozim. 
Bundan tashqari yangi zararli moddalar paydo bo‘lishiga yoki xavfli va zararli 
omillar yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarishlarida yoki 
yangi ishlab chiqarish uskunalarini joriy qilishda xavfli va zararli omillar 
to‘g‘risidagi ma‘lumotlarga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.Tashkilot o‘ta 
xavfli sharoitda bajariladigan ishlar ro‘yxatiga ega bo‘lishi lozim. Ro‘yxatga xavfli 
moddalar bilan bajariladigan ishlar, balandlikda, ifloslangan xavo va suv muxitida, 
yuqori xarorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlar,yuk ko‘tarish 
mexanizmlari, bosim ostida ishlaydigan sig‘imlar, elektr uskunalarga xizmat 
ko‘rsatish bilan bog‘liq ishlar va amaldagi tarmoq ro‘yxatlariga muvofiq boshqa 
ishlar kiritilishi shart. 
Tashkilotlarda xodimlarning salomatligini nazorat qilish «Xodimlarni ishga 
kirishdan oldin dastlabki va davriy tibbiy ko‘riklardan o‘tkazish tizimini 
takomillashtirish to‘g‘risida»gi buyruq (ro‘yxat raqami 937, 2000 yil 23 iyun) 
(O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining 
me‘yoriy hujjatlari axborotnomasi, 2000 y., 12-son) asosida amalga oshirilishi 
lozim. 
Tashkilot rahbariyati kasaba uyushmasi qo‘mitasi va sog‘liqni saqlash 
organlari bilan birgalikda har yili davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi lozim bo‘lgan 
xodimlarning ro‘yxatini tuzishi hamda xodimlarning tibbiy ko‘rikdan o‘tishini 
ta‘minlashi lozim. 
Tibbiy ko‘riklar tashkilotning tibbiy muassasalarida, ular mavjud bo‘lmagan 
hollarda davolash-profilaktika muassasalarida o‘tkazilishi lozim.Xodim tibbiy 
ko‘rikdan o‘tishdan bo‘yin tovlagan yoki tibbiy ko‘rik natijalariga ko‘ra berilgan 
tavsiyalarni bajarmagan taqdirda ushbu xodim ishga qo‘yilishi mumkin emas. 
Davriy tibbiy ko‘riklar o‘z vaqtida, sifatli o‘tkazilishi va ularning natijalariga 
ko‘ra tavsiyalar bajarilishi uchun javobgarlik tashkilot rahbariyati zimmasiga 
yuklanadi. 

---

59 
Xodimlarni sog‘lig‘i tufayli ularga ruxsat etilmagan ishlarda ishlatish 
taqiqlanadi.Tashkilotlarning ishlab chiqarish xonalari GOST 12.1.005-88 «Ish 
zonasidagi havosiga umumiy sanitariya-gigiyena talablari» talablariga mos bo‘lishi 
lozim.Ishlab chiqarish xonalarida ruxsat etilgan harorat, nisbiy namlik va havoning 
harakatlanish tezligi ish joylaridagi ortiqcha issiqlik, bajarilayotgan ishning 
og‘irlik darajasiga ko‘ra, yil mavsumi hisobga olingan holda belgilanishi kerak. 
Ishlab chiqarish, sanitariya-maishiy xonalarni, xomashyo va tayyor 
mahsulotni saqlash xonalarini gigiyenik jihatdan toza saqlash va xodimlarning 
shaxsiy gigienasiga qo‘yiladigan talablar qonun hujjatlarida belgilangan qoidalarga 
muvofik bulishi lozim.Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy va sun‘iy yoritish KMK 
2.01.05-98 «Tabiiy va sun‘iy yoritish» talablariga mos bulishi lozim.Avariya 
yoritish tarmoklariga elektr energiya iste‘molchilarining ulanishi taqiqlanadi. 
Avariya yoritishlarining sozligi har chorakda kamida bir marta tekshirilishi lozim. 
Yoritish vositalari toza va soz holatda bo‘lishi kerak. Yorug‘ tushuvchi 
oynalarni yilda kamida ikki marotaba tozalash lozim.Yorug‘lik tushadigan deraza 
va eshiklarni turli predmetlar (uskuna, tayyor maxsulot va boshkalar) to‘sib 
qo‘yishiga ruxsat etilmaydi.Sun‘iy yoritish umumiy va birlashgan tizimda 
ishlatiladi (umumiy mahalliy bilan birgalikda). Birgina mahalliy yoritishni qo‘llash 
taqiqlanadi.Xavflilik darajasi yuqori bo‘lgan xonalarda kuchlanishi 36 V dan 
yuqori bo‘lmagan ko‘chma elektr yoritkichlar ishlatilishi kerak. Uskunalar va 
inshootlar (bunkerlar, silososlar, quduqlar, bug‘lantirish kameralari, tunnellar va 
boshkalar)ni ichki sirtini yoritish uchun ko‘chma elektr yoritkichlarning 
kuchlanishi 12 V dan oshmasligi kerak. 
Tashkilot maydonlari va binolarining joylashuvi KMK II 89-80 «Sanoat 
tashkilotlarining bosh plani» talablariga mos bo‘lishi kerak.Tashkilotda transport 
vositalarining va piyodalarning tashkilot hududida harakatlanish chizmasi ishlab 
chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi kerak.Transport vositalari va tashkilot hududida 
piyodalarning harakati chizmasi tashkilotga kirish va chiqish hamda ish 
uchastkalari va sexlari- ning ko‘rinarli joylariga osib qo‘yilishi kerak. 

---

60 
Tashkilot maydonlari ko‘kalamzorlashtirilgan va suv quyish quvurlari tarmoqlari 
bilan ta‘minlangan bo‘lishi lozim.Tashkilot maydonidagi o‘tish joylari mustahkam 
yopqichlar, suvlar oqib ketadigan inshootlar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. 
Yilning yoz vaqtida yo‘laklar va o‘tish joylariga suv sepilgan, qishda qordan 
tozalanib, qum sepilgan bo‘lishi lozim. 
Ishlab chiqarish binolari va inshootlari KMK 2.09.02-85 «Ishlab chiqarish 
binolari» talablariga muvofik bo‘lishi lozim.Yordamchi binolar va xonalar KMK 
2.09.04-98 «Tashkilotlarning ma‘muriy va maishiy binolari» talablariga muvofik 
bo‘lishi lozim.Ishlab chiqarish va yordamchi xonalarning (harorati, nisbiy namligi, 
havoning harakatlanish tezligi va boshkalar) mikroiqlimi GOST 12.1.005-88 
talablariga javob berishi kerak.Nam xonalarda hamda issiq o‘tkazuvchi pollarda 
(betonli, g‘ishtli, plitali va boshqalar) muntazam ishlashga mo‘ljallangan ish 
joylarida yog‘och to‘shamalar va panjaralar yotqizilgan bo‘lishi kerak.Pol 
to‘shamalari zararli moddalar, ishlab chiqarishdagi kirlar va changlardan yengil 
tozalangan bo‘lishi kerak.Binoga transport vositalarining kirish joylari darvozalar 
va signal asbob-uskunalari bilan ta‘minlangan bo‘lishi lozim.Darvoza tavaqalari 
yopiq va ochiq holatida maxsus moslamalar mus- tahkam o‘rnatilgan bo‘lishi 
kerak.Transport vositalari binoga kirishi uchun darvoza eni foydalanilayotgan 
transport vositalari eni miqdoridan oshiq bo‘lishi kerak.Darvozalarning balandligi 
transport vositasining balandligidan kamida 0,2 m dan oshiq bo‘lishi kerak. 
Tashkilotlarda binolar va inshootlardan foydalanish xolatini muntazam kuzatish 
tashkil etilgan bo‘lishi kerak.Barcha ishlab chiqarish binolari va inshootlari bir 
yilda ikki martadan (bahor va kuzda) kam bo‘lmagan holda tashkilot raxbari 
tomonidan tayinlangan komissiya tomonidan texnik ko‘rikdan o‘tkazilishi lozim. 
Texnik ko‘rik xulosalari, ularda topilgan nuqsonlarni bartaraf etish bo‘yicha 
tadbirlar va muddati ko‘rsatilgan dalolatnomalar orqali rasmiylashtirilishi kerak. 
Xodimlar uchun xavf tug‘diruvchi halokat tusidagi buzilishlar tezda bartaraf 
etilishi kerak. Xavfli hududlarda ishlab chiqarish jarayonlari halokat bartaraf 
etilgunga qadar to‘xtatib turilishi lozim, shuningdek xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar 

---

61 
xavfsiz joyga ko‘chirilishi Suv bilan ta‘minlash va kanalizatsiya tizimi KMK 
2.04.01-98 «Bi- nolarning ichki suv quvuri va kanalizatsiyasi» talablariga mos 
kelishi kerak.Ichimlik suvidan foydalanish uchun suv quvuriga ulangan 
favvorachalar bo‘lishi kerak. Suv quvurlari yuk bo‘lganda baklarda qaynatilgan 
suv bo‘lishi lozim.Ichimlik suvining harorati 8°S dan 20°S gacha bo‘lishi kerak. 
Tashkilot hududidagi hojatxonalar isitish va kanalizatsiya tizimiga ulangan bo‘lishi 
lozim.Tashkilotda kanalizatsiya tizimi yuk bo‘lganda davlat sanitariya nazorati 
organlari bilan kelishilgan holda tashkilotda yer qatlamini ifloslantirmagan holda 
dushxonalardan va yuz-qo‘l yuvgichlaridan suv oqmaydigan qurilmali axlat 
o‘ralarining mavjud bo‘lishiga ruxsat etiladi.Xodimlarning ish vaqti, shu jumladan 
qisqartirilgan ish vaqti, dam olish va tanaffuslar vaqti tashkilotlar tomonidan 
qonun xujjatlariga muvofiq belgilanadi.