Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

Ishlab chiqarish (texnologik) jarayonlariga qo’yiladigan talablar 
Sement ishlab chiqarish texnologik jarayonlari GOST 12.3.002-75 «Ishlab 
chikarish jarayonlari. Umumiy xavfsizlik talablari»ga muvofiq bo‘lishi lozim. 
Ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligi quyidagi talablarni amalga oshirish 
orqali ta‘minlanadi: 
ishlab chiqarish uskunalariga xizmat ko‘rsatish tartibidagi texnologik 
jarayonlarni (ish turlarini), ish usullari va rejimlarini qo‘llash; 
ishlovchilarga zararli ta‘sir ko‘rsatmaydigan birlamchi material va yarim 
tayyor mahsulotlarni, butlovchi maxsulotlarni qo‘llash, agar ushbu talabni 
bajarishning imkoni bo‘lmasa, ishlab chiqarish jarayonining xavfsizligini va 
xodimlarning himoyasini ta‘minlovchi choralar ko‘rish; 
shikastlanish va kasb kasalliklari manbai bo‘lmagan ishlab chiqarish 
uskunalarini qo‘llash; 
xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining tarqalishini cheklovchi 
vositalarni qo‘llash; 
ishlab chiqarish uskunalarini to‘g‘ri joylashtirish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil 
etish; 

---

62 
birlamchi material va yarim tayyor mahsulotlarni, tayyor mahsulotlarni va 
ishlab chiqarish chiqindilarini saqlash va transport vositalarida tashishning xavfsiz 
usullarini q‘llash; 
xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining xususiyatiga mos keluvchi 
himoyalash vositalarini qo‘llash; 
ish bajarilayotgan paytdagi xavfli hududlarni belgilash. Ishlab chiqarish 
jarayonlari atrof muhitning (xavo, tuproq, suv xav- zalari) ifloslanishiga va zararli 
omillarining tegishli me‘yorlaridan ortiq darajada tarqalishiga olib kelmasligi 
shart. 
Ishlab chiqarish jarayonlari soz uskunalarda, soz nazorat-o‘lchash asboblari, 
himoya to‘siqlari, blokirovkalar, ishga tushiruvchi apparatlar, texnologik asbob-
uskunalar mavjud bo‘lgan taqdirda amalga oshirilishi lozim. 
Ishlab chiqarish jarayoni texnologik hujjatga muvofiq olib borilishi lozim. 
Ishlab chiqarish jarayonida birlamchi material va yarim tayyor mahsulotlar 
qo‘llanilsa, shuningdek xavfli va zararli ishlab chiqarish omillariga ega bo‘lgan 
oraliq moddalar hosil bo‘lsa xodimlarga oldindan o‘zini bexatar tutish qoidalari 
xaqida ma‘lum qilinishi va ular tegishli tartibda o‘qitilishi va himoya vositalari 
bilan ta‘minlanishi lozim. 
Birlamchi material va yarim tayyor mahsulotlarni qo‘llashga faqat 
belgilangan tartibda tegishli gigienik me‘yorlar tasdiqlangandan so‘ng ruxsat 
etiladi. 
Ishlab chiqarish jarayonlari yong‘in va portlash xavfsizligi, ularni 
rejalashtirishda, tashkillashtirishda va olib borishda GOST 12.1.004-91 «Yong‘in 
xavfsizligi. Umumiy talablari» va GOST 12.1.010-90 «Portlash xavfi. Umumiy 
talablari»ga va ushbu qoidalarga muvofiq ta‘minlanishi lozim. 
Ishlab chiqarishda sinalmagan yong‘in va portlash xavfi mavjud hamda toksik 
xususiyatlarga ega bo‘lgan moddalar va materiallarni qo‘llash taqiqlanadi. 
Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda yong‘inlar, portlashlar, avariyalar, 
zaxarlanishlar sodir bo‘lishi hamda atrof muhit uning chiqindilari (okova suvlari, 

---

63 
shamollatish tizimi chiqindilari va boshkalar) bilan ifloslanishi ehtimolini istisno 
etadigan sharoitlar ta‘minlanishi lozim.Ishlab chiqarish binolari va xonalari 
dastlabki 
yong‘inni 
o‘chirish 
vositalari 
bilan 
ta‘minlangan 
bo‘lishi 
shart.Shamollatish tizimi yong‘indan darak beruvchi signalizatsiya bilan 
birlashtirilgan bo‘lishi kerak.Ishlab chiqarish binolari va xonalari uchun yong‘in 
xavfsizligi davlat xizmati hududiy organi bilan kelishilgan yong‘in xavfsizligi 
bo‘yicha yo‘riqnoma ishlab chiqilishi va ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim. 
Xodimlar bilan yong‘in xavfsizligi bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazilishi va 
yong‘inning oldini olish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar berilishi kerak.Bino va yong‘in 
suv manbai yo‘laklari hamda yong‘in vositalari va uskunalariga boradigan 
yo‘laklar doimo bo‘sh bo‘lishi kerak.Tashkilotlarda elektr qurilmalarini o‘rnatish 
va ulardan foydalanishda Iste‘molchilarning elektr qurilmalaridan texnik 
foydalanish qoidalari (ro‘yxat raqami 1383, 2004 yil 9 iyul) (O‘zbekiston 
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004 y., 27-son, 317-modda) hamda 
Iste‘molchilarning elektr qurilmalaridan foydalanishda texnika xavfsizligi 
qoidalari (ro‘yxat raqami 1400, 2004 yil 20 avgust) (O‘zbekiston Respublikasi 
qonun hujjatlari to‘plami, 2004 y., 33-son, 379-modda) va mazkur qoidalar 
talablariga rioya qilinishi kerak.Yoritish va kuvvatli uskunalar xamda elektr 
tarmoklarining tuzi- lishi xonalardagi sharoitlarga va ulardagi ishlab chikarishning 
xususiyati- ga mos bulishi shart.Evakuatsiya yo‘laklari va zinapoyalarda avariya 
yoritkichlari bulishi lozim.Avariya yoritkichlari boshka yoritkichlardan turi, 
o‘lchamlari va maxsus tushirilgan belgilari bilan ajralib turishi va vaqti-vaqti bilan 
changdan tozalanib turilishi lozim.Tashkilotning barcha turdagi bino va inshootlari 
yashin qaytargichlar o‘rnatilgan holda to‘g‘ridan-to‘g‘ri yashin urishidan 
himoyalangan bo‘lishi lozim. Yashin qaytargichlar har yili bahorda tekshirilib 
turilishi va nosozliklari bartaraf etilishi lozim.Texnologik jarayonlarning nazorat 
tizimi xizmat ko‘rsatish uchun qulay va xavfsiz joylarga joylashtirilishi lozim. Bu 
joylarda silkinish, texnologik mahsulotlar bilan ifloslanish, tizimning aniqligi va 
ishonchliligiga ta‘sir etuvchi mexanik va boshka zararli ta‘sirlar bo‘lmasligi lozim. 

---

64 
Texnologik jarayonlarning nazorat tizimidagi asbob-uskuna ta‘- mirlanganidan 
so‘ng sinovdan o‘tkazilishi hamda uning natijalari pasporti va jurnalda qayd 
qilinishi lozim.Maxsus suyukliklar bilan bajariladigan ishlar maxsus jihozlangan 
xonalarda, yoki xonalarda o‘rnatilgan maxsus kameralar (stendlar)da bajarilishi 
kerak. Xonalarga kirishda «Yong‘indan xavfli!», «Chekilmasin!», «Begonalar 
kirishi taqiqlanadi!» kabi ogohlantiruvchi va taqiqlovchi xavfsizlik belgilari 
o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.Alohida olingan texnologik jarayon (operatsiya)larda 
ishlab chika- rishning xavfli va zararli omillarining vujudga kelganligi to‘g‘risida 
o‘z vaqtida xabar berishni ta‘minlash maqsadida, gaz tahlil qilish apparatlaridan 
tashqari, gaz tahlil qilish apparatlarida ishlaydigan yorug‘lik va ovoz beruvchi 
signalizatorlar ko‘zda tutilishi lozim.Ishlab chiqarishning xavfli va zararli omillari 
yuzaga kelishi bilan bog‘lik bo‘lgan texnologik jarayonlar va operatsiyalar vaqtida, 
ushbu hududda xodimga bevosita xavfli va zararli omillarning ta‘sirini 
chegaralovchi himoya ekrani o‘rnatilgan maxsus stendlar bo‘lishi yoki ushbu 
operatsiyalar 
mexanizatsiyalangan 
(avtomatlashtirilgan) 
qurilmalardan 
foydalangan holda amalga oshirilishi lozim.Texnologik jarayon buzilgan hollarda 
xodimlarga zararli va xavfli omillarning ta‘sir etishi istisno qilinishi va ular uchun 
ish bajarilayotgan joyni zudlik bilan va hech qanday kiyinchiliksiz tark etish 
imkoniyati ta‘minlanishi zarur. 
Birlamchi materiallar, yarim tayyor va tayyor mahsulotlarni hajm o‘lchamlari 
ishlarni bajaruvchi texnologik qurilmalar pasportida ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarga 
muvofik bo‘lishi lozim.Yuk ortish va tushirish ishlari va yuklarni joylashtirish Yuk 
ortish va tushirish ishlaridagi yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi qoidalari 
(ruyxat rakami 1582, 2006 yil 13 iyun) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari 
to‘plami, 2006 y., 24-son, 221-modda) talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.Vazni 50 
kg dan ortiq bo‘lgan yuklarni ortish va tushirish ishlari mexanizatsiyalashtirilgan 
bo‘lishi lozim.Ombor yoki yuk saqlash uchun maydonchalar hududiga kirish 
joyida harakat yo‘nalishi, yuk ortish va tushirish joyi yoki transport vositalarining 
to‘xtab turish joyini ko‘rsatuvchi chizma osilgan bo‘lishi kerak. 

---

65 
Omborda ustma-ust taxlangan yoki yuk idishlar stellajlari oralig‘idagi 
yulakning eni 1,5 m dan kam bo‘lmasligi lozim. Omborda transport vositalari 
ishlatilganda, yo‘lakka qo‘shimcha qo‘llaniladigan transport vositalari o‘lchamlari 
kengligidagi yo‘l bo‘lishi lozim. 
Tashkilotlarni chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalarni joriy qilishi, 
ishlab chiqarish va maishiy chiqindilarning hosil bo‘lishini qisqartirishi, ularni 
zararsizlantirishni, qayta ishlashni amalga oshirishi, saralash, saqlash, ko‘mib 
tashlash va utillashtirishda belgilangan tartiblarga rioya qilishi majburiydir. 
Chiqindilarning xavfli turlari begona shaxslarning kirishi cheklangan 
joylarda, identifikatsiya belgilari va yozuvlari bilan ta‘minlangan holda saqlanishi 
lozim.Chiqindilarni ruxsat etilmagan joylarda saqlash, qayta ishlash va ko‘mib 
tashlash taqiqlanadi. 
Tashkilotda barcha turdagi chiqindilar bilan muomala yuritish bo‘yicha 
yuriqnoma ishlab chiqilgan bo‘lishi lozim. Chiqindilarni yirish, joylashtirish va 
tashishni ta‘minlayotgan xodimlar chiqindilar bilan muomala yuritishning bexatar 
usullari bo‘yicha uo‘qitilgan bo‘lishi kerak.