Oliy ta‘lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti magistratura bo

2.1-rasm. Biogaz qurilmasi.
Biogazni qishloq joylarida qo‘llash juda muhim bo‘lgan. Birinchisi, daromadlari kam bo'lgan va an’anaviy energiya manbalaridan foydalanish qiyin bo'lgan chekka hududlardagi fermerlar uchun energiya va organik o‘g‘itlar ishlab chiqarishga xizmat qildi.
Qishloq joylar uchun eng kam xarajat bilan ishlaydigan va oson parvarish qilinadigan ovqat hazm qilish vositalariga erishishga qaratilgan texnologiya ishlab chiqilgan. Ishlab chiqarilishi kerak bo‘lgan energiya sha joylarda bo‘lgani kabi emas, shuning uchun uning samaradorligi yuqori bo‘lishi shartli emas.
Bugungi kunda biogaz ishlatilayotgan yana bir yo‘nalish bu qishloq xo‘jaligi va agrosanoat sohasida. Ushbu sohalarda biogazning maqsadi energiya bilan ta'minlash va ifloslanish oqibatida kelib chiqadigan jiddiy muammolarni hal qilishdir. Biodigestrlar yordamida organik moddalarning ifloslanishini yaxshiroq nazorat qilish mumkin. Ushbu biodigestrlar ko‘proq samaradorlikka ega va ularni qo‘llash yuqori boshlang‘ich xarajatlaridan tashqari, texnik xizmat ko‘rsatish va ekspluatatsiya tizimlariga ham ega.
Kogeneratsiya uskunalarining so‘nggi yutuqlari hosil bo'lgan gazdan samarali foydalanishga imkon berdi va fermentatsiya texnikasining uzluksiz rivojlanishi ushbu sohada barqaror rivojlanishni ta’minlaydi.
Ushbu turdagi texnologiya kiritilganda, shaharlarning kanalizatsiya tarmog‘iga tushiriladigan mahsulotlar majburiydir faqat organikdir. Aks holda, oshqozon-ichak traktining ishlashiga ta’sir ko‘rsatishi va biogaz ishlab chiqarish qiyin bo‘lishi mumkin. Bu bir necha mamlakatlarda sodir bo‘lgan va biodigestrlardan voz kechilgan.
Dunyo bo‘ylab juda keng tarqalgan amaliyot bu sanitariya chiqindixonasi. Ushbu amaliyotning maqsadi yirik shaharlarda hosil bo'lgan katta miqdordagi chiqindilarni yo‘q qilish va shu bilan zamonaviy texnika yordamida metan gazini qazib olish va tozalash mumkin va bundan o‘nlab yillar oldin bu jiddiy muammolarni keltirib chiqardi.


2.2. Biogaz orqali aholining turmush tarzini yaxshilash
Biogazning afzalliklaridan biri, xohlagan joyda issiqlik va elektr
energiyasi ishlab chiqarish mumkinligidir. Chiqindilarni biokonversiya jarayoni
energetik muammoni hal qilishdan tashqari yana ikkita masalani hal qiladi.
Birinchidan, achigan go‘ng odatdagi go‘ngga qaraganda qishloq xo’jalik ekinlarining hosildorligini 10 + 20% oshiradi. Ikkinchidan, chiqindilar achigan vaqtda go‘ng tarkibida ko‘p miqdorda bo‘lgan begona o‘tlarning urug‘lari, har xil mikroblarning birikmalari, gelmintin urug‘lar va yoqimsiz hidlar yo‘qotiladi.
Odatda tabiiy gaz yer tubidan, ya’ni 1000 metrdan bir necha kilometrgacha
bo’lgan chuqurlikdan qazib olinadi. Ammo qazib olingan gazni iste’molchiga yetkazishdan avval, uni mexanik aralashmalardan tozalab, chuqur qayta ishlanadi.
Bundan tashqari, tabiiy gaz hidsiz va rangsiz bo’lgani sababli, gaz sizib chiqish
holatlarini o‘z vaqtida payqash uchun gaz taqsimlash stansiyalarida unga o‘ziga xos hid beriladi.¹⁷
Respublikamizda markazlashgan elektr tarmog‘i mavjud bo‘lishiga qaramasdan, qish faslida ayrim nosozliklarni vujudga kelishi tufayli qishloq hududlarigacha elektr energiya yetmaydigan holatlar kuzatilishi mumkin. O‘zbekistonning 60%dan ko‘proq aholisi qishloq hududida istiqomat qiladi, ulardan deyarli 30,5% qismi kam ta’minlangan. Energiyaning noto‘g‘ri ta’minlanishi mahalliy aholining daromad topish imkoniyatlariga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ammo hammamizga ma’lumki, ko‘pgina qishloq joylariga tabiiy gaz bilan
ta’minlashning iloji yo‘q. Buning oldini olish uchun ya’ni aholini tabiy gaz bilan
ta’minlash uchun tabiiy usulda olinadigan texnologiyadan foydalanish lozim.
Gaz bormagan gaz oborishning iloji bo‘lmagan joylarda juda qo‘l keladi. Har bir oila uchun bu texnologiya juda muhim hisoblanadi. Ya’ni, oila buyujetiga ham qolaversa davlat byudjetiga ham katta yordam hisoblanadi. Masalan 50 tonna
chiqindi bilan 80-90 kun bir oila uchun yetarli bo‘lardi. Qolaversa atrof – muhitga
zarar yetkazuvchi chiqindilarni bartaraf etib, ularni foydali maqsadlarda ishlatish
mumkin.
O‘zbekistonda sug‘oriladigan qishloq xo‘jalik maydonlarini asosan g‘o‘za,
g‘alla, tamaki, kungaboqar va poliz ekinlari egallaydi. Hozirgi kungacha g‘o‘zaning poyasidan qisman spirt, qog‘oz va bir qancha qurilish materiallarini ishlab chiqarishda xomashyo sifatida foydalanib kelinadi. Qolgan o‘simliklarning poyalari tashlab yoki yoqib yuboriladi. Mana shu qishloq xo‘jalik chiqindilaridan ham biomassa, ya’ni bioyoqilg‘i sifatida foydalanish mumkin.¹⁸
Biologik chiqindilarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoqish yo‘li bilan energiya olishdan
tashqari biogaz ham olish mumkin. Biogaz har xil biologik mahsulotlarni havosiz
muhitda fermentatsiya-achishi natijasida hosil boladigan mahsulotdir. Biogaz gazlarning aralashmasi. Uning asosiy tashkil qiluvchilari: metan (CH₄) - 55-70%,
uglerod dioksidi (CO) - 28-43% va oz miqdorda vodorod sulfid (H₂S) va boshqa
gazlardir.