O‘qituvchi nutqi madaniyati

TILNING TASVIRIY VOSITALARI VA NUTQ MADANIYATI 
 
R e j a: 
1. Til vositalari va ularni qo`llash shartlari. 
2.
Trop va uning turlari. 
3.
Uslubiy figuralar. 

---

33 
So`zlovchi yoki yozuvchi o`zi bayon qilayotgan tinglovchiga ixcham, 
aniq, ta’sirchan va tushunarli qilib yetkazib borishga harakat qilishi shart. 
Ko`pincha biror narsa belgi xususiyatini tinglovchi yoki o`quvchiga tushunarli, 
aniq qilib tasvirlab berish uchun uzundan-uzoq va birdan ortiq gaplarga 
murojaat qilishga to`g`ri keladi. Shunday vaqtlarda so`zlovchi yoki yozuvchi 
ayni shu fikrni bayon qilib berishda uzundan-uzoq gaplarni qatorlashtirishdan 
qochib, boshqa vositalardan foydalangan holda lo`nda va aniq qilib 
tushuntirishga 
erisha 
oladi. 
Bunday 
vositalarni 
tilshunoslik 
va 
adabiyotshunoslikda ifoda-tasviriy vositalar deyiladi.
Tasviriy vositalarni og`zaki va yozma nutqda qo`llashda quyidagi 
shartlarga rioya qilinadi: 
1. Tasviriy vosita turini, tabiati va xususiyatini yaxshi bilish. 
2. Tasviriy vositadan o`rinli, me’yorda foydalanish. 
3. Tasviriy vositani qo`llashda muayyan tizimga amal qilish. 
4. Tasviriy vositaning ruhiy tasvirini hisobga olish. 
5. Tasviriy vosita bilan mazmunning uyg`unligini ta’minlash. 
Trop va uning turlari. 
Ifodalilik, ekspressivlik va aniqlikni ta’minlash uchun biror narsaning 
nomini, belgisini ikkinchisiga ko`cherish, o`xshatish yoki so`zlarni shu 
maqsadda umuman ko`chma ma’noda ishlatish troplar deyiladi. 
1. 
E p i t e t
– (gr.izohlash) – badiiy ifodalikni kuchaytirish uchun 
ishlatiladi: oltin kuz, baxmal qir, po`lat ot kabi. 
2. 
O` x sh a t i sh
– narsa va hodisalar o`rtasidagi o`xshashlikka 
asoslanib, ularning biri orqali ikkinchisining belgisini, mohiyatini to`laroq, 
aniqroq, bo`rttiribroq ko`rsatib berish; 
Yoqut payola, suvga tushgan mushukday, xuddi shunday va hokazo. 
3. 
M e t a f o r a
– (gr.ko`chim) – obrazlilik, ekspressiv bo`yoq berish 
niyatida narsa va hodisalar o`rtasidagi o`xshashlikka asoslanib, so`z yoki 
iboralarni ko`chma ma’noda ishlatish. 
a) soda metafora: gumbaz, ilon, lochin… 
b) kengaygan metafora; zangora kema, oq oltin, po`lat qush kabi. 
4.