O‗quv-uslubiy qo‗llanma

sintaktik shakl yasovchilar
(aloqa munosabat shakllari, so‗z o‗zgartiruvchi 
qo‗shimchalar)—so‗zning o‗zgartirib turadigan qismi bo‗lib, o‗zi qo‗shilayotgan so‗zni 
boshqasiga yuog‗lkashga xizmat qiluvchi qo‗shimchalardir. Sintaktik shakl yasovchi 
qo‗shimchalar asosning lug‗aviy ma‘nosiga umuman ta‘sir qilmaydi. 
Sintaktik shakl yasovchilarga egalik, kelishik va shaxs-son qo‗shimchalari kiradi.

---

19 
 
Morfemik tahlil tartibi 
1.
So‗zning qaysi turkumga tegishliligi aniqlanadi.
2.
Nutqda qo‗llanganda qo‗shimcha olish yoki olmasligi, o‗zgarganda qanday 
qo‗shimchalarni qabul qilish aniqlanadi. 
3.
O‗zak va affiksal morfemalar aniqlanadi. Affiks anglatgan ma‘no belgilanadi. 
4.
Shu so‗zga o‗zakdosh so‗zlar topiladi. 
5.
Shu yasovchi affiks bilan yasalgan boshqa so‗zlar topiladi, ma‘nolari izohlanadi. 
Morfemik tahlil namunasi 
Terimchi 
1.
Ot turkumiga tegishli 
2.
Ot turkumiga oid hamma kategoriyalarning affikslarini qabul qila oladi, ya‘ni 
kelishik, son va egaklik qo‗shimchalari bilan o‗zgaradi. 
3.
Kategorial va nokategorial shakl yasovchi affikslari yo‗q, ter-im-chi. Ter-o‗zak 
morfema, -im-jarayon nomi yasovchi qo‗shimcha, -chi – shaxs oti yasovchi qushimcha. 
4.
ter-o‗zak morfema, o‗zakdoshlari: terdi, terim, terdirdi. 
5.
–im, -chi yasovchi affikslari yordamida boshqa so‗zlar ham yasaladi: bil-im, bos-im, 
kiy-im: ish-chi, sport-chi. 
Topshiriq
. Berilgan gaplardagi so`zlarni morfemik tahlil qiling. 
1. Kampir uning qishloqdan zakot undirgali ketganini aytib, uning otini xashakka 
qo`yishni buyurdi.(O.) 2. ... bu do`stlik otalarini ham munosabatdor qilgan edi.(A.Q.) 3. 
Ali Qushchi kaftini qoshlari ustiga tutib, navkarlarni yaxshiroq ko`rishga urindi, lekin