O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

7-bilet biologiya 

1) 

Parazit zamburug'lar. Zamburug'lar orasida parazit turlari 

ham juda ko'p. Ular o'simlik, hayvon va odamlarda turli kasal liklarni keltirib chiqaradi. Ayniqsa, 

parazit zamburug'lar qishloq va 

o'rmon  xo'jaligiga  katta  zarar  yetkazadi.Zang  zamburug'i,  Verisill  (vilt)  zamburug'lari  shular 

jumlasidan. 

2) 

Genetik kod. Oqsillarning biologik vazifasi asosan aminokis lotalarning oqsil 

molekulasidagi o'rni, ya'ni ularning ketrma-ketligi bilan aniqlanadi. Binobarin, bunday 

molekulalar biosintezi oldindan belgilangan reja bo'yicha amalga oshishi kerak. Bunday reja 

DNK molekulasida 4 xil nukleotidlarning yordamida yozilgan bo'lib, u 

oqsil  molekulasining  nusxasi  yoki  qolipi  deb  yuritiladi.  20  xil  amio  kislotaning  DNK 

molekulasidagi  4  xil  nukleotidlar  yordamida  ifodala  nishi  genetik  kod  deb  ataladi.  Har  bir 

aminokislota 3 Xa nuklening birikishidan hosil bo'lgan triplet kod yordamida ifodalanadi. De mak, 

bitta aminokislota  2 va  undan 

ortiq 

kod yordamida 

ifodalana 

di. 

Kodlarning 

umumiy soni 64 

(43 

= 

4 x 4 x 4 )  )aga teng. Shundan 

3 Xa kod oqsil sintezining boshlanishi va tugallanishini bildiradi UAA, 

UAG, UGA, ular ternninator tripletlar deb ataladi.20 ta aminokislotani ifodalash uchun 61 ta 

triplet! 

koddan foy dalaniladi. Albatta, hosil bo'ladigan kombinatsiyalar soni 64(43) 

kodlanadigan aminokislotalar sonidan ancha ko', lekin ma'lum 

bo'ldiki, 20 Xa aminokislotadan 18 tasi bittadan ortiq 2, 3 , 4 v a 6  

kodon bilan kodlana oladi. 

Genetik 

kod 

barcha 

tirik 

organizmlar 

uchun 

universal 

hisobla

 

nadi. Demak, 

u 

mikroorganizmlardan odamgacha bir xildir.Oqsil sintezi. Oqsil biosintezi transkripsiya va translya 

tsiya  bosqichlaridan  morat.  Tanskripsiya  bosqichi  yadroda  amal  ga  oshadi.  Bunda  DNK 

molekulasining bir zanjiri qismiga kom plementar i-RNK sintezlanadi. Informatsion ribonuklein 

kislotasi 

tripletlarida oqsil tuzilishi haqia axborot yozilgan bo'ladi. 

Translyatsiya jarayoni ribosomalarda kechadi. Oqsilning bir lamchi strukturasi to'g'risidagi i-

RNK da nukleotidlar ketma-ket ligi ko'rinishida yozilgan axborotni aminokislotalar ketnna-

ketligi ko'rinishida namoyon bo'lishiga translyatsiya deyiladi. Riboso mada translyatsiya 

boradigan qismining kattaligi ikkita tripletga 

Xo'g'ri keladi. Ribosoma i-RNK bo'ylab surilib borayotgan vaqtda ribosomaning funksional 

markazida hamisha ikkita triplet bo'ladi. 

Ribosoma i-RNK bo'ylab tripletdan tripletga o'tib turadi, lekin bir 

tekis o'tnnasdan, balki to'xtab-to'xtab, "qadamlab" o'Xadi. Bitta trip let translyatsiyasini 

tugatgandan keyin, u qo'shni tripletga sakrab o'tadi va biroz to'xtaydi. 

Agar ribosamada i-RNK tripletiga t-RNK ning tripleti komple mentar bo'lsa aminokislotalar oqsil 

zanjiriga peptid bog'i hosil 

qilib birikadi. Ribosoma ternninator tripletga o'tganida oqsil sintezi 

to'xtaydi. Informatsion RNK ham ribosomalardan ajraladi.Transkripsiya va translyatsiya 

jarayonida bir oqsilga to'g'ri ke ladigan DNKning kichik bir qismi gen deb ataladi. O'rtacha oqsil 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

molekulasini tuzish uchun ko'plab nukleotid zarur bolib, u bit ta gen hisoblanadi. Mana shu 

genni boshqaruvchi qismlar tufayli 

genning uzunligi faqat aminokislotalarni kodlash uchun zarur nuk leotidlar sonidan ortiqroq bo'di. 

Hujayrada kechadigan jarayonlar jda aniq boshqarilishi tu fayli hujayrada molekulalar faqat 

kerakli vaqtda  va 

miqdorda sin 

tezlanadi. Bu  jarayondagi  har qanday  xato

 

oqsil 

sintezining bu 

zilishiga sabab bo'ladi. Oqibatda irsiy kasalliklar kelib chiqadi, 

sintezlanayotgan oqsilning polipeptid zanjiriga bitta aminokislota 

o'rniga boshqasi kirib qolsa, yaroqsiz boshqa oqsil molekulasi 

paydo bo'ladi, u kerakli oqsil vazifasini bajara olmaydi. 

3) 

(Beterazigotali 3chi va 4chi qon guruhli ayol bn erkak turmushidan tug'iladigan farzandlani 

topish uchun belgilash kiritib olamiz 

3chi-/B/0 

4chi-/A/B