14-rasm. Anilinni suvli aralashmasini ekstraktsiya qilish
Gidroxinonning suvhagi tuyingan eritmasidan efir bilan ekstraksiyalash. 5 g
texnik gidroxinon 50 ml distillangan suvda eritilib, to`yingan eritma hosil qilinadi.
eritma ajratgich voronkaga (0,25 l) quyiladi va uning ustiga 50 ml dietilefir
qo`shiladi. Voronkaning qopqog`ini yopib, sekin-asta chayqatiladi va vaqt-vaqti
bilan voronka ichida hosil bo`lgan bosim voronkaning jo`mragi orqali chiqarib
yuboriladi. So`ngra voronka shtativga o`rnatilib, bir oz tindiriladi. Pastki suvli
qavat voronka jo`mragi orqali biror idishga olinadi. efirli qavat esa voronkaning
og`zidan boshqa kolbaga quyiladi. eritma shu tarzda yana 3 marta toza efir bilan
ekstraktsiya qilinib, efirli eritma suvsiz natriy sul’fatda quritiladi va fil’trlanib, efir
suv hammomida haydaladi. Kolbada gidroxinonning rangsiz kristallari qoladi.
Hosil bo`lgan kristallni suvda qayta kristallash mumkin. Toza gidroxinonning
suyuqlanish temperaturasi 170°C.
Sublimatsiya Qattiq moddaning qizdirilganda suyuqlanmay gaz holatiga o`tib, yana
kondensatlanib kristallanish jarayoni sublimatsiya deyiladi. Organik moddalarni
tozalashning bu usuli kristallantirish yo`li bilan tozalash qiyin bo`lgan moddalarni
tozalashda qo`l keladi. Ko`pgina organik moddalar: xinonlar va ko`p halqali
aromatik birikmalar sublimatsiyalanib tozalanadi. Oson sublimatsiyalanuvchi
bunday moddalarni uchishi qiyin murakkab aralashmalardan tozalashda uzoq
davom etadigan kristallantirish o`rniga bir marta sublimatsiya qilgan ma`qul.
Moddani sublimatsiya usuli bilan tozalash uchun chinni kosachaga ozroq
biror modda solinib, kosacha teshikli fil’tr qog`oz bilan berkitiladi va ustiga
voronka to`ntariladi (14-rasm). Chinni kosacha gaz alangasida qizdiriladi.
Kosachadagi modda bo`r holida fil’tr qog`oz
teshikchalari orqali o`tib,
voronkaning yuqori sovuq qismida kristallana boshlaydi. Agar modda odatdagi
bosimda qiyin uchsa, sublimatlanishni tezlatish maqsadida vakuumda olib boriladi.
Moddani vakuumda sublimatlash uchun ishlatiladigan mikroasbob 15-rasmda
tasvirlangan. Sublimatsiya protsessining kristallantirish usulidan afzalligi
19
shundaki, bu usul bilan oz miqdordagi moddani ham juda toza holatda ajratib olish
mumkin.
