Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

Naftalinni sublimatsiya usuli bilan tozalash.
Chinni kosachaga 1 g texnik 
naftalin solinib, uning ustiga teshikli fil’tr qog`oz
joylashtiriladi. Fil’tr qog`ozni 
uchi paxta bilan berkitilgan voronka bilan yopib, kosacha qum hammomida sekin 
qizdiriladi. Qizdirish natijasida naftalin sublimatlanib, voronkaning yuqori sovuq 
qismida kristallar holida kondensatlanadi. Sublimatlash jarayoni tugagandan so`ng 
kosacha sovutiladi va voronkaning ichki sirtidagi naftalin kristallari skalpel 
yordamida 
kichkina 
idishga 
solinadi. 
So`ngra 
moddaning 
suyuqlanish 
temperaturasi aniqlanadi. Toza naftalinning suyuqlanish temperaturasi 80°C. 
 
15-rasm. Qattiq moddalarni sublimatlash qurilmasi 
1- paxta tiqin, 2-sublimatlanadigan modda, 3-alanganing yuqori qismidan 
kosaning tubigacha bo’lgan masofa, 4- konus voronka, 5- chinni kosacha, 6- filtr 
qog`oz, uning diametri kosacha diametridan bir necha millimetrga kattadir. 
Aralashmalarni haydash usuli bilan ajratish 
 
Organik moddalarni tozalashda yoki aralashmalardan biror komponentni 
ajratib olishda kimyo laboratoriyalarida va sanoatda haydash usulidan keng 
foydalaniladi. Haydash ikki turga - oddiy va fraktsiyalab haydashga bo`linadi. 
Organik moddalarni haydash sharoitiga ko`ra atmosfera bosimida, vakuumda va 
suv bug`i yordamida haydash mumkin. 
Atmosfera bosimida haydash.
Agar biror suyuqlik o`zining qaynash 
temperaturasida parchalanmasa, atmosfera bosimida oddiy haydash usulidan 
foydalaniladi. Oddiy sharoitda haydash moslamasi 16-rasmda ko`rsatilgan. 
Haydash kolbasi sifatida oddiy Vyurts kolbasidan (1) foydalaniladi. Kolbaning 
og`zi
termometr o`rnatilgan probka bilan berkitiladi, bunda termometrning simobli 
qismi kolbadan chiqarilgan naycha og`zidan 0,5 sm pastroqda o`rnatilishi hamda 
kolbaga haydash uchun solingan suyuqlikning miqdori kolba hajmining 2/3 
qismigacha bo`lishi kerak. Suyuqlik bir tekis qaynashi uchun haydash kolbasiga 
bir uchi kavsharlangan shisha kapillyar yoki g`ovak qaynatgich (g`isht va chinni 
bo`lakchalari) solinadi. Termometr bilan jihozlangan haydash kolbasi shtativga 
o`rnatiladi va probka yordamida Libix sovitgichi (2) bilan tutashtiriladi. Bunda 
kolbaning naychasi sovitgich ichiga 4-5 sm kirib turishi kerak. Sovitgichda 
kondensatlangan suyuqlik alonj (3)
 
orqali ma`lum idishga yig`iladi. Suyuqlik 

---

20 
normal haydalishi uchun uning tezligi kuzatib turiladi, ya`ni har bir sekundda 
sovitgichdan yig`gich
idishga (4)
 
1-2 tomchi distillat tomishi kerak. 
Qaynash temperaturasi 130
0
C dan yuqori bo`lgan suyuqliklarni haydashda 
ichki diametri 12-16 mm li shisha naychalar (havo sovitgichlari) ishlatiladi. Yuqori 
temperaturada, ya`ni 200-300
0
C oralig`ida qaynaydigan suyuqliklar yoki yuqori 
temperaturada oson kristallanadigan moddalar sovitgichsiz naychasi yo`g`onroq 
Vyurts kolbasining o`zida haydalaveradi. Haydash vaqtida Vyurts kolbasining 
naychasida qotib qolgan kristallarni qizdirish bilan eritib, idishga yig`ish mumkin.