O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»


Muayyan guruhlardagi kattaliklar orasida o ‘zaro bog‘liqlik



Yüklə 0,53 Mb.
səhifə40/162
tarix14.12.2023
ölçüsü0,53 Mb.
#178239
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   162
Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrol-www.hozir.org

Muayyan guruhlardagi kattaliklar orasida o ‘zaro bog‘liqlik
mavjud bo‘lib, uni fizikaviy bog‘lanish tenglamalari orqali ifodalash
mumkin. Masalan, vaqt birligidagi o ‘tilgan masofa bo‘yicha tezlikni
aniqlashimiz mumkin. Mana shu bog‘lanishlar asosida kattaliklarni
ikki guruhga bo‘lib ko‘riladi: asosiy kattaliklar va hosilaviy katta­
liklar.
Asosiy kattalik deb, k o ‘rilayotgan tizimga kiradigan va shart
b o ‘yicha tizimning boshqa kattaliklariga nisbatan mustaqil qabul
qilib olinadigan kattalikka aytiladi. Masalan, masofa (uzunlik),
vaqt, temperatura, yorug‘lik kuchi kabilar.
Hosilaviy kattalik deb, tizimga kiradigan va tizimning kattaliklari
orqali ifodalanadigan kattalikka aytiladi. Masalan, tezlik, tezlanish,
elektr qarshiligi, quvvat va boshqalar.
Kattaliklarning o ‘lchamligi. Har bir xossa ko‘p yoki kam dara-
jada ifodalanishi, ya’ni miqdor tavsifiga ega bo‘lishi mumkin ekan,
demak, bu xossani o ‘lchash ham mumkin. Bu haqda buyuk italiya-
lik olim Galileo Galiley «O‘lchash mumkin bo‘lganini o ‘lchang,
mumkin bo‘lmaganiga esa imkoniyat yarating», degan edi.
Kattaliklarning sifat tavsiflarini rasmiy tarzda ifodalashda o ‘l-
chamlilikdan foydalanamiz.
Kattalikning o ‘lchamliligi deb, shu kattalikning tizimdagi asosiy
kattaliklar bilan bog ‘liqligini ko ‘rsatadigan va proporsionallik
koeffitsiyenti 1 ga teng b o ‘lgan ifodaga aytiladi.
Kattaliklarning o ‘lchamliligi dimension — o ‘lcham, o ‘lcham-
lilik ma’nosini bildiradigan inglizcha so‘zga asoslangan holda dim
simvoli bilan belgilanadi.
Odatda, asosiy kattaliklarning o ‘lchamliligi mos holdagi bosh

Yüklə 0,53 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   162




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin