O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Shaxsiy sug‘urta
turlari 1 2 3
ning ro‘y berishi sug‘urtalanuvchining yoki sug‘urtalangan shaxsning daromadi kamayishiga sabab bo‘ladi. Ilmiy-iqtisodiy adabiyotlarda shaxsiy sug‘urta turlicha tasniflanadi. Mutaxassislar o‘rtasida keng tarqalgan fikrlarga ko‘ra, shaxsiy sug‘urta 2 ta kichik tarmoqqa bo‘linadi: — hayot sug‘urtasi; — sog‘liqni sug‘urtalash. Sog‘liqni sug‘urtalash, o‘z navbatida, 2 ta guruhga bo‘linadi: — baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash; — tibbiy sug‘urta. Shaxsiy sug‘urtaning hayot sug‘urtasi va sog‘liqni sug‘urtalashga bo‘linishiga asosiy sabab sug‘urta summalarining jamg‘arilib borishidir. Hayot sug‘urtasi uzoq muddatli bo‘lib, unda shartnoma bo‘yicha belgilangan sug‘urta summasi har yili jamg‘arilib boradi. Fuqarolarni baxtsiz hodisalardan sug‘urtalashda sug‘urta summalari jamg‘arilmaydi, muddati 1 yildan oshmaydi. 2002-yilning 28-mayidan e’tiboran «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunning qabul qilinishi bilan sug‘urta 2 ta tarmoqqa bo‘lindi: — hayot sug‘urtasi; — umumiy sug‘urta. Qonunga asosan sug‘urtalovchilarning faoliyati sug‘urtaning qaysi tarmog‘iga ixtisoslashganligiga qarab alohida litsen- ziyalanadigan bo‘ldi. Hayot sug‘urtasini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan sug‘urtalovchilar umumiy sug‘urta turlarini o‘tkazishga haqli emas yoki aksincha. Shaxsiy sug‘urta ixtiyoriy va majburiy shakllarda amalga oshiriladi. Ixtiyoriy shaxsiy sug‘urta turlariga quyidagilar kiradi: — hayot sug‘urtasi; — fuqarolarni baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash; — fuqarolar sog‘lig‘ini va ularni kasalliklardan sug‘urtalash; — fuqaroning ma’lum yoshgacha yetishish sug‘urtasi; — vafot etish holatidan uzoq muddatli sug‘urta; — tibbiy sug‘urta; — chet elga ketuvchilarni kasalliklardan sug‘urtalash; — maktab o‘quvchilarini baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash. Majburiy tarzda amalga oshiriladigan shaxsiy sug‘urta turlariga quyidagilar kiradi: 1 2 4
— soliq organlari xodimlarini baxtsiz hodisalardan majburiy davlat sug‘urtasi; — O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa Vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Davlat Bojxona qo‘mitasi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi xodimlarini baxtsiz hodisalardan majburiy davlat sug‘urtasi. Majburiy davlat sug‘urtasini 2003-yil 1-yanvardan boshlab «O‘zbekinvest» eksport-import milliy sug‘urta kompaniyasi o‘tkazib kelmoqda. Ushbu sug‘urta turlari bo‘yicha sug‘urta tarifi bir sug‘urtalanuvchiga bir yilga eng kam oylik ish haqining 20 foizi miqdorida belgilangan. 2005-yil 1-fevral holatiga bu summa 1306 so‘mni tashkil etadi (2004-yil 1-avgustdan eng kam ish haqi 6530,0 so‘m miqdorida belgilangan). Sug‘urta mukofotlari sug‘urtalanuvchi uchun respublika budjeti mablag‘lari hisobidan to‘lanadi. Hozirgi paytda mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan sug‘urta tashkilotlari, asosan, quyidagi sug‘urta turlarini amalga oshirishadi: — baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash; — ixtiyoriy tibbiy sug‘urta va kasal bo‘lish holatidan sug‘urta; — chet elga ketayotgan shaxslar sug‘urtasi; — hayot sug‘urtasi. Yuqorida qayd etilgan sug‘urta turlari ichida baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash keng tarqalgan bo‘lib, ular «O‘zbekin- vest» EIMSK, «O‘zagrosug‘urta» va «Kafolat» davlat-aksiyadorlik sug‘urta kompaniyalari, «Madad» sug‘urta agentligi kabi bir qator sug‘urta tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. 2006-yil 1-yanvar holatiga mamlakatimizda 25 ta sug‘urta tashkiloti faoliyat ko‘rsatayotgan bo‘lsa, ularning aksariyati baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash, 9 tasi ixtiyoriy tibbiy sug‘urta va kasal bo‘lish holatidan sug‘urtalash, 9 tasi chet elga chiquvchilar sug‘urtasi va faqat 2 tasi hayot sug‘urtasi bo‘yicha tegishli litsenziyalarga ega. 2003-yil yakunlari bo‘yicha shaxsiy sug‘urta bo‘yicha kelib tushgan jami sug‘urta mukofotlari 1627,2 mln so‘mni tashkil etgan va bu o‘tgan yil ko‘rsatkichlaridan 25,4 mln so‘mga ko‘pdir. 2003- yilda shaxsiy sug‘urta turlari bo‘yicha jami 380,1 mln so‘m miqdorida sug‘urta qoplamalari to‘langan. Bu ko‘rsatkich 2002- yilda 316,7 mln so‘mga teng bo‘lgan. 2003-yilda shaxsiy sug‘urta 1 2 5
bo‘lib, u 2002-yilga nisbatan 695103 donaga kamdir. Shunisi diqqatga sazovorki, 2003-yilda O‘zbekiston bo‘yicha to‘plangan jami sug‘urta mukofotlari 27062,6 mln so‘mni tashkil etgan bo‘lib, ularning 1627,2 mln so‘mi yoki atigi 6,0 foizi shaxsiy sug‘urta hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu ko‘rsatkich shaxsiy sug‘urta hali milliy sug‘urta bozorida o‘z o‘rnini to‘liq topmaganligini va kelgusida uni rivojlantirish bo‘yicha katta imkoniyatlar borligini ko‘rsatadi. Agar bu holatni kompaniyalar misolida ko‘radigan bo‘lsak, vaziyat turlicha ekanligiga guvoh bo‘lish mumkin. Masalan, «O‘zbekinvest» sug‘urta kompaniyasida 2003-yil yakunlari bo‘yicha shaxsiy sug‘urta turlaridan 229,5 mln so‘m sug‘urta mukofotlari kelib tushgan va u kompaniya bo‘yicha yig‘ilgan jami sug‘urta mukofotlarining atigi 1,8 foizini tashkil etgan. «Kafolat» sug‘urta kompaniyasida bu ko‘rsatkich 18,7 foizga teng bo‘lgan. Shaxsiy sug‘urtaning ixtiyoriy turlari bo‘yicha tarif stavkalari sug‘urta tashkiloti tomonidan bozordagi talab va taklif, mijozning yoshini hisobga olgan holda aktuar hisob-kitoblar asosida ishlab chiqiladi. Shaxsiy sug‘urtaning majburiy turlari bo‘yicha tarif stavkalari qonunchilik hujjatlariga muvofiq hukumat tomonidan belgilanadi. Sug‘urta bozorida mijozlarni jalb etish bo‘yicha raqobat bo‘lganligi tufayli ixtiyoriy shaxsiy sug‘urta turlari bo‘yicha tarif stavkalari turlichadir. Masalan, «O‘zbekinvest» kompaniyasida 20—25 yoshlardagi shaxslarni 100,0 ming so‘mga sug‘urtalash uchun tarif stavkasi ana shu sug‘urta summasiga nisbatan 1,125 foizni, yoshi 55—60 da bo‘lgan fuqarolar uchun esa tarif stavkasi 1,575 foizni tashkil etadi. «O‘zagrosug‘urta» sug‘urta kompaniyasida maktab o‘quvchilarini baxtsiz hodisalardan ixtiyoriy sug‘urtalash bo‘yicha tarif stavkasi sug‘urta summasiga nisbatan 0,2 foiz miqdorida belgilangan. «Kafolat» sug‘urta kompaniyasida talabalarni baxtsiz hodisalardan ixtiyoriy sug‘urtasi bo‘yicha tarif stavkasi sug‘urta summasiga nisbatan 0,5 foizni tashkil etadi. Shaxsiy sug‘urta turlari tarkibida fuqarolarni baxtsiz hodisalardan ixtiyoriy sug‘urtalash alohida o‘ringa ega. Shu Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|