O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sug‘urta mukofotlarining O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi salmog‘i
|
Sug‘urta mukofotlari
tushumining YAIMdagi salmog‘i dinamikasi 6 0
rining qator mamlakatlar yalpi ichki mahsulotidagi salmog‘i ham turlichadir. Masalan, bunday holatni Osiyo mamlakatlari misolida ko‘rishimiz mumkin. Xususan, Janubiy Koreya va Yaponiyada uning salmog‘i yalpi ichki mahsulot hajmida eng yuqori 12—15 foizlar atrofida bo‘lsa, ayrim (Saudiya Arabistoni, Eron, Quvayt, Pokiston, Oman va boshqa) mamlakatlarda u 0,4—2,0 foizlar darajasidadir. Osiyoning ayrim mamlakatlarida sug‘urta faoliyati rivojlani- shi ko‘rsatkichlariga asoslanib, shuni ta’kidlash mumkinki, hayot sug‘urtasi bo‘yicha mukofotlarning eng yuqori o‘sishi Xitoy (12,8%) va Janubiy Koreya (12,1%) kabi mamlakatlar hisobiga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, hayot sug‘urtasidan boshqa sug‘urta bo‘yicha mukofotlarning o‘rtacha o‘sishi Xitoy (25,1%), Indoneziya (18,5%), Malayziya (14,0%), Tayvan (12,7%) kabi davlatlarda birmuncha yuqori bo‘lganligi kuzatildi. Buyuk Britaniya, Shveysariya, Fransiya, AQSH, Germaniya, Kanada kabi davlatlarda sug‘urta faoliyatining rivojlanish ko‘rsatkichlari yuqoriroq bo‘lib, sug‘urta mukofotlarining yalpi ichki mahsulotdagi salmog‘i o‘rtacha 6,2—11,3 foiz darajasida bo‘lsa, ayni vaqtda Polsha, Italiya, Vengriya, Chili, Chexiya, Braziliya, Rossiya kabi davlatlarda bu ko‘rsatkich 1,3—5,6 foizni tashkil etgan. Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik sug‘urta mukofotlari (AQSH dollari hisobida) Shveysariyada 2894,5; 1-diagramma Sug‘urta mukofotlarining O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi salmog‘i Manba: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan hisoblab chiqilgan. 6 1
eng past, ya’ni 5,5 dollar darajasida bo‘lganligini qayd etish lozim. Dunyo hududlari bo‘yicha undirilgan sug‘urta mukofotlar ko‘rsatkichlariga asoslanib, shuni ta’kidlash mumkinki, keyingi yillarda Yevropa va Shimoliy Amerikada ular barqaror o‘sish an’anasiga ega bo‘lgan. Boshqa hududlarda, xususan, Osiyoda jamlangan sug‘urta mukofotlari hajmi nisbatan barqaror bo‘lmagan. Sug‘urta mukofotlari undirilishiga ko‘ra, xalqaro sug‘urta bozoridagi ulush ko‘rsatkichlari bo‘yicha AQSH (32,35%), Yapo- niya (23,0%), Buyuk Britaniya (7,48%), Germaniya (6,4%), Fran- siya (6,1%) kabi davlatlar an’anaviy ravishda yetakchilik mavqeyini saqlab qolmoqda. Dunyoning transnatsional xarakterdagi eng yirik sug‘urta kompaniyalari qator yillar davomida muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatib kelgan bo‘lsalar, hozirgi globallashuv sharoitida ularning reyting ko‘rsatkichlarida sezilarli o‘zgarishlar yuz bermoqda. Shu o‘rinda, xalqaro sug‘urta sohasi uchun 2001—2002-yillar eng omadsiz kechganligini ta’kidlash lozim. Xususan, 2000-yilda «Forbes Global 500» tomonidan qayd etilgan 47 sug‘urta kompaniyasining faqat 28 tasi 2001-yilda o‘z reyting ko‘rsatkich- larini saqlab qola olgan. Mazkur reyting ko‘rsatkichlarida qayd etilgan sug‘urta kompaniyalarining umumiy daromadlari 783 mlrd dan 689 mlrd ga, ya’ni 94 mlrd dollarga yoki oldingi yilga nis- batan 88,0 foizga kamaygan. «Forbes Global 500» ma’lumotlariga asoslanib, 2002-yilda ham deyarli barcha katta sug‘urta kompaniyalari daromadlarining kamayganligini ta’kidlash mumkin. Xususan, Yevropa sug‘urta kompaniyalarining yozgi suv toshqinlari oqibatida ko‘rilgan zararlar yuzasidan katta hajmdagi qoplama to‘lovlarini amalga oshirishlariga to‘g‘ri kelganligi ularning faoliyatlarini takomillashtirish masalasini dolzarb qilib qo‘ydi. Mamlakatimizda sug‘urta faoliyatini rivojlantirishga bo‘lgan talabdan kelib chiqib, 1996—1997-yillar davomida kuchli sug‘urta tashkilotlarining yuzaga kelishi, ayniqsa, davlat kapitali ishtirokidagi ixtisoslashgan katta sug‘urta kompaniyalarining faoliyat ko‘rsatishlarini yo‘lga qo‘yish bu soha rivojida samarali rol o‘ynadi. Xususan, eksport-import operatsiyalari — «O‘zbek- invest» EIMSK, qishloq xo‘jalik tovar ishlab chiqaruvchilari 6 2
«Madad» SA kabi sug‘urta tashkilotlari tomonidan ishonchli da- rajada sug‘urtalanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 8- iyundagi «Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan boshqarish chora- tadbirlari to‘g‘risida»gi 286-sonli Qarorida qo‘yilgan vazifalardan kelib chiqib, sug‘urta munosabatlari subyektlarining huquq va manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash maqsadida Davlat sug‘urta nazorati (Davsug‘nazorat) inspeksiyasi tomonidan ishlab chiqilgan sug‘urtani rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi Mo- liya vazirligi hay’atining 1999-yil 12-maydagi 3/3-sonli Qarori bilan tasdiqlandi hamda hayotga tatbiq etildi. Shuningdek, O‘zbekistonda 2002-yil 28-maygacha amalda bo‘lib kelgan «Sug‘urta to‘g‘risida»gi Qonun chet ellik investor- lar mablag‘larini mamlakatimiz sug‘urta sohasiga joylashtirishla- ri uchun shart-sharoitni ham yuzaga keltirganligi o‘zining ijobiy samarasini berdi. Xususan, «O‘z-AIG», «Transinsurance», «ALSKOM» kabi sug‘urta tashkilotlari faoliyatlari bunga misol bo‘la oladi. Mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatib kelgan sug‘urta tashkilotlarining 2003-yilning avgustiga qadar ustav fondi miqdori ham turlicha bo‘lganligini ta’kidlash lozim. Bu masalada mamlakatimizda amalga kiritilgan qonunda «sug‘urtalovchilar ustav fondining eng kam miqdori O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Sug‘urtalovchi ustav fondining kamida to‘qson foizi muassislarning (ishtirokchilarning) pul mablag‘laridan shakllantiriladi. Sug‘urtalovchining ustav fondini shakllantirish uchun kreditga, garovga olingan mablag‘lardan va boshqa jalb qilingan mablag‘- lardan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. Sug‘urtalovchining ustav fondi litsenziya olinadigan paytga qadar sug‘urtalovchining muassislari tomonidan to‘langan bo‘lishi kerak» 1 ligi ta’kidlangan. O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan sug‘urta tashkilotlarining ustav fondi miqdori yildan yilga ortib bormoqda. Xususan, 2002- Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|