O’simliklar fiziologiyasi

Nazorat uchun savollar:
1. O’simlik hayotida mineral elementlarning vazifasi nimadan iborat?
2. Qanday makroelementlar bor?
3. O’simliklar kulida uchraydigan makroelementlar qanday aniqlanadi?

15-LABORATORIYA ISHI
О‘simlik kulida uchraydigan mikroelementlarni aniqlash


Darsning maqsadi: Bir necha xil o’simliklar kulidan kul tarkibida uchraydigan mikroelementlarni aniqlash.
Kerakli asbob va reaktivlar: har xil о‘simliklar kuli, elektr plitka, chinni tigel, probirkalar, konsentrlangan va 10% li nitrat kislota, NaOH eritmasi, lakmus qog‘oz, HCl ning kuchsiz eritmasi, 1 n. CoNO₃, etil spirt, 5% li oksalat kislota, NH₄NO₃ kristallari, 10% li (NH₄)₂MoO₄, 10% li BaCl₂, 5% li NH₄CNS eritmalari va ammoniy persulfat [(NH₄)₂S₂O₈] kristallari.
Ishni bajarish tartibi: Ishni bajarish uchun chinni tigelga 1 g kul solib, ustiga 1 ml konsentrlangan HNO₃ qо‘shib aralashtiriladi, sо‘ngra 10-15 ml suv quyib eritma qaynaguncha qizdiriladi va issiqligicha filtrlanadi.
Keyin filtrat ikkita probirkaga taqsimlanadi. Ularning biri K, P va S ni, ikkinchisi Ca, Fe va Mn ni aniqlash uchun ishlatiladi.
Birinchi probirkadagi filtratdan 3 ta probirkaga 1-2 ml dan quyib, quyidagi reaksiyalar orqali kaliy, fosfor va oltingugurt aniqlanadi:

1. 
   – kaliyni aniqlash uchun birinchi probirkadagi eritmaga 0,25-0,5 ml chamasi natriy ishqori (NaOH), kobalt-nitrat eritmasi va 1-2 ml etil spirti qо‘shib, 15-20 minut tinch qoldiriladi. Shu vaqt davomida sariq chо‘kma hosil bо‘lishi kaliy elementi borligini kо‘rsatadi;
   
2. 
   – fosforni aniqlash uchun ikkinchi probirkadagi eritmaga ammoniy nitrat (NH₄NO₃) kristallaridan biroz qо‘shib, qaynaguncha qizdiriladi. Issiq eritma ustiga ammoniy molibdatning 10% li eritmasidan 1 ml qо‘shganda oltinrang-sariq chо‘kma hosil bо‘lganligi fosfor borligini tasdiqlaydi;
   
3. 
   – uchinchi probirkadagi filtratga 10% li bariy xlorid (BaCl₂) eritmasi qо‘shilganda oq rangli loyqa hosil bо‘lishi oltingugurt borligini isbotlaydi.
   

Kalsiy, temir va marganets ikkinchi probirkadagi eritmadan quyidagicha aniqlanadi:

1. 
   – probirkadagi eritma kuchsiz ishqoriy muhitga kelguncha unga natriy ishqori (NaOH) eritmasidan qо‘shiladi. Eritmaning muhiti lakmus qog‘oz yordamida aniqlanadi.
   

Eritmaga ishqor qо‘shilganda Al(OH)₃, Fe(OH)₃ va Mn(OH)₂ hosil bо‘lib chо‘kmaga tushadi. Probirkadagi chо‘kmali eritma filtrlanadi. Filtr ustida qolgan asos chо‘kmalari temir va marganets elementlarini aniqlashda ishlatiladi. Filtratdan kalsiy elementi aniqlanadi;

2. 
   – kalsiyni aniqlash uchun unga avval kuchsiz HCl eritmasi, sо‘ngra bir necha tomchi sirka kislota qо‘shib, 5% li oksalat kislota (C₂H₂O₄) ta’sir ettiriladi. Bunda oq loyqa hosil bо‘lishi kalsiy borligini bildiradi;
   
3. 
   – temirni aniqlash uchun filtr ustida qolgan chо‘kmani voronkasi bilan toza va quruq probirkaga joylashtirib, chо‘kma ustiga 10% li HNO₃ eritmasidan 10 ml chamasi quyiladi. Filtratdan toza va quruq probirkaga 2-3 ml olib, bir necha tomchi 5% li ammoniy rodanid (NH₄CNS) eritmasi qо‘shilganda, qizil chо‘kma hosil bо‘lishi filtratda temir elementi borligini kо‘rsatadi;
   
4. 
   – toza probirkaga filtratdan 2-3 ml solib, ustiga 0,5 ml konsentrlangan HNO₃ va 0,1 g ammoniy persulfat [(NH₄)₂S₂O₈] qо‘shib, spirt lampa alangasida 5-6 minut qaynatiladi. Binafsha rang hosil bо‘lishi marganets borligini isbotlaydi.