Oxu təLİMİ Müəllimlər üçün vəsait

10. Disleksiya nədir? 
Disleksiya yunan sözüdür və mənası "sözlərlə çətinlik çəkmək" deməkdir. 
Disleksiya bir öyrənmə problemidir və bu, dinləmə, danışma, oxu, yazı, fikir irəli sürmə 
və riyazi qabiliyyətlərin qazanılması və istifadə edilməsi zamanı yaranan çətinliklərlə 
özünü göstərir. Disleksiya ilk dəfə 1881-ci ildə Dünya Nevrologiya Federasiyası 
tərəfindən müəyyən edilmişdir.

---

47 
İnsanların bir qismi disleksiyanı xəstəlik hesab edir, bir qismi isə zəka səviyyəsinin 
aşağı olması ilə əlaqələndirir. Lakin bunların heç birini doğru hesab etmək olmaz. Çünki 
zəka səviyyəsi yüksək olan bir çox məşhurlarda da disleksiya olub. 
Onların zəka 
səviyyələri aşağı olmadığı və hətta xüsusi istedadları da olduğu sübut olunub. Məsələn, 
nisbilik nəzəriyyəsinin əsasını qoyan böyük alim Albert Enşteyn, Kalipso musiqisinin 
kralı Harry Belafonte, böyük memar, heykəltəraş və “Mona Lisa”nı rəsm dünyasına 
bəxş edən rəssam Leonardo da Vinçi, irlandiyalı yazıçı Yeats, "Düşünən adam" başda 
olmaqla bir çox məşhur əsərlərin müəllifi heykəltəraş Roden, aktyor Tom Kruz, 
müğənni və aktyor Şer disleksiyalı məşhurlardandır. 
Disleksiyalı uşaqlarda diqqətsizlik də olur. Buna görə də disleksiyalı uşaqlarla 
mütəxəssis köməyi ilə diqqətin davamlılığı üçün iş aparılmalıdır. Sözlə, səslə, vizual 
təlim metodları seçilməlidir. İmtahan suallarını tez oxuya və cavabları yaza bilmədikləri 
üçün bu uşaqlardan şifahi imtahan götürmək daha effektiv olar.
Disleksiya anadangəlmə və sonradan qazanılmaqla (inkişaf pozğunluğu və 
zədələnməyə görə) iki qrupa ayrılır. Anadangəlmə disleksiya doğuşdan əvvəl, doğuş 
zamanı və doğuşdan sonrakı fəsadlara görə üç yerə bölünür. Anadangəlmə disleksiyaya 
zəif və rejimsiz qidalanma, hamiləlikdə keçirilən infeksiyalar və yanlış dərmandan 
istifadə səbəb ola bilər. Uzun və çətin doğuş zamanı uşağın nəfəs almasındakı gecikmə 
və sonradan keçirdiyi qızdırmalı xəstəliklər də disleksiyanın səbəblərindəndir. Bu, irsi 
faktorlarla da bağlı ola bilər. 
Disleksiya aşağıdakı əlamətlərlə özünü göstərir: 
● Dilin açılması gecikir; 
● Yeni sözləri gec öyrənir; 
● Hərəkət və koordinasiya pozuqluğu olur; 
● İstiqaməti (sağ, sol, yuxarı, aşağı) və vaxtı (bu gün, sabah, əvvəl, sonra) təyin 
etməkdə çətinlik çəkir; 
● Danışarkən fikrini düzgün ifadə etmək üçün uyğun sözlərdən yerində istifadə 
edə bilmir; 
● Qafiyələnən sözləri öyrənməkdə çətinlik çəkir. 

---

48 
Bəzən valideynlər bu əlamətləri normal hesab edir və heç bir problem olmadığını 
düşünürlər. Lakin bu cür uşaqlar məktəbə başladıqdan sonra qeyd edilən əlamətlər daha 
kəskin formada özünü göstərir. 
Məktəb vaxtı görünən əlamətlər: 
● Hərfləri öyrənmədə çətinlik çəkir; 
● Sözləri hecalamaqda və hərfləməkdə çətinlik çəkir; 
● Sözləri və obyektlərin adını xatırlamaqda çətinlik çəkir; 
● Yazıları oxumaqda çətinlik çəkir; 
● Oxşar səsləri və hərfləri fərqləndirə bilmir; 
● Oxuyarkən sözləri, sətirləri tez-tez ötürür; 
● Ləng oxuyur; 
● Yazı yazmaqda (52 əvəzinə 25, “kitab” əvəzinə “batik” yazmaq və s.) çətinlik 
çəkir; 
● Sözlərin mənasını düzgün bilmir; 
● Yazı yazmağı və oxumağı bacarır, ancaq yazıda çoxlu imla səhvləri buraxır 
və çox gec oxuyur. 
Disleksiya diaqnozu psixoloq və ya mütəxəssis tərəfindən qoyulmalıdır. Problemi 
vaxtında müəyyən etmək və lazımi tədris metodları seçmək problemin həllinə kömək 
edə bilər. Uşaqlara vaxtında diaqnoz qoymaq və onlara lazımi yardım göstərmək 
vacibdir. Disleksiyanın xüsusi müalicə üsulu yoxdur, ancaq aşağıdakılar onun müa-
licəsində böyük rol oynayır: 
● Düzgün qidalanma; 
● Ailədə və cəmiyyətdə bu cür insanlara qarşı düzgün münasibət; 
● Özəl dərslər (burada bu cür uşaqların öyrənmə qabiliyyətinin artması üçün 
daha maraqlı və əyləncəli öyrənmə metodlarından istifadə edilir).