O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

6 - jadval 
Uzluksiz neytrallashni texnologik rejimlari 
Neytrallanadigan 
yog‘ Kislota soni, mg 
KOH 
Ishqor eritmasi 
konsentratsiyasi, g/l 
Ishqorni ortiqcha 
miqdori, % da nazariy 
hisoblanganga nisbatan 
Kungaboqar, soya 
2 gacha 
70-90 
10-20 
Kungaboqar, soya 
2-5 
100-130 
10-20 
Kungaboqar, soya 
5-10 
150 gacha 
5-10 
Kungaboqar, soya 
10 dan yuqori 
150-170 
10-30 
Salomas 1 
gacha 
40-70 5-10 
Barcha och rangli yog‘larni neytrallashni imkoniyati borligi, bosim ostida ishlovchi separatorlardan 
foydalanish, yog‘ bilan ishqor orasidagi kontaktni qisqaligi, jarayonni avtomatlashtirilganligi, 
soapstokni yog‘liligi maqsadga muvofiqligi bu usulni afzalliklari hisoblanadi.
Bu usul yog‘ yuzasida neytralizatsiya qilishga asoslangan. Buning uchun yog‘ dispers 
holatda ishqor-suv eritmasida tarqaladi va zichliklar farqi hisobiga yuqoriga ko‘tariladi. Erkin yog‘ 
kislotalari yog‘ tomchilari yuzasiga diffuziyalanadi va ishqor bilan reaksiyaga kirishib neytralanadi, 
sovun ishqor eritmasida eriydi. Bu jarayon yog‘ harakati-ning xamma yo‘lida sodir bo‘ladi. Yog‘, 
erkin yog‘ kislotalaridan ozod bo‘lgach, yuqoriga chiqib to‘planadi. Ishqor konsentratsiyasi 12-20 
g/l, yog‘ va sovun ishqor eritmasining harorati 70-95
0
C, sovun ishqor eritmasidagi sovun 
konsentratsiyasi 8-12 % erkin ishqor konsentratsiyasi 1-5 g/l bo‘lganda yaxshi natijalar olish 
mumkin. 
Neytrallangan yog‘dan sovun qoldiqlari va namlikni yo‘qotish.
Soapstok ajratib 
olingandan so‘ng yog‘da 0,05-0,3 % miqdorda sovun qoladi, bu yog‘ning ta’mini buzadi, 
oksidlaydi va gidrogenlash jarayonida katalizator aktivligini pasaytiradi. Sovun nikel oksidlari bilan 
reaksiyaga kirishib, salomasdan qiyin ajraladigan, nikelli sovun hosil qiladi. Neytrallangan yog‘ va 
moydagi sovunni yo‘qotish usullaridan birini tanlashda, soapstok ajratilgandan keyin yog‘da qolgan 
sovun qoldig‘ini miqdori, asosiy omil hisoblanadi. Qolgan sovunni yo‘qotish uchun yog‘ yuviladi 
yoki limon kislotasi bilan ishlanadi. Sovun miqdori 0,05 % dan ko‘p bo‘lsa yog‘ yuviladi. Bundan 
kam bo‘lsa limon yoki fosfor kislotasi bilan ishlanadi. 
Yuvishni kondensat va yumshatilgan suv bilan amalga oshiriladi. Bu jarayon yog‘ni issiq 
suv bilan aralashtirib, fazalarga ajratishga asoslangan. Yuvishni davriy yoki uzluksiz usulda olib 
borish mumkin. 

---

28
Davriy yuvishda aralashtirgichli yuvish-quritish apparati qo‘llaniladi. Yog‘ 2-3 marta 
yuviladi. Har bir yuvishdan so‘ng, yuvilgan suvni tindirish yo‘li bilan ajratib olinadi. 
Uzluksiz usulda yuvishda esa kurakchali yoki pichoqli aralashtirgichlar ishlatiladi. 
Fazalarga ajratish separatorlarda bajariladi. 
Har bir yuvishda yog‘ga nisbatan 7-10 % suv sarf bo‘ladi. Suvni iqtisod qilish maqsadida 
birinchi yuvishga ikkinchi yuvindi suvni, ikkinchi yuvishga esa kondensatni ishlatish tavsiya 
qilinadi. Yuvilgan suvdagi yog‘lilik – birinchisida 1,5 %, ikkinchisida esa 0,05 % dan ortiq 
bo‘lmasligi lozim.
Yog‘larni yuvishda chiqindi miqdori 0,2% ni, yo‘qotishlar ham 0,2% ni tashkil qiladi.
Limon kislotasi bilan ishlov berish
. Bunda yog‘dan sovun butunlay yo‘kotiladi. Limon 
kislotasi sovunni parchalab temir va nikel ionlarini bog‘laydi. 
CH
2
COOH CH
2
COONa
HO– C - COOH + 2RCOONa HO-C – COOH + 2RCOOH 
CH
2
COOH CH
2
COONa
Limon kislotasi Na limon nordon tuzi 
Limon kislotasining tuzi quruq yog‘da erimaydi va uni filtrlash orqali yo‘qotiladi. 
Tarkibida sovun miqdori 0,01-0,02% bo‘lgan yog‘larni limon kislotasi bilan ishlangani uchun 
yog‘ni kislota soni bir oz oshadi xolos. 1 t yog‘ uchun 10 % li limon kislotasi eritmasidan 90-95
0
C 
da 30-50 g beriladi, keyin yog‘ quritiladi. Limon kislotasi bilan ishlov berilganda chiqindi 
bo‘lmaydi, yo‘qotish 0,02 % ga teng bo‘ladi. 
Quritish – neytrallash jarayonining oxirgi bosqichi hisoblanadi. Quritish 90-95
0
C da 
vakuum ostida (qoldiq bosim 40-50mm sim.ust.) olib boriladi. Bunda namlik bug‘lanib havoga 
chiqib ketadi. Quritish davriy va uzluksiz usulda olib boriladi. Davriy usulda – yuvish-quritish 
apparatidan, uzluksiz usulda – vakuum-quritish apparatidan foydalaniladi.
Moyga fosfat kislotasi bilan ishlov berish. Yuvuvchi suv miqdorini, yog‘ chiqindilarini 
kamaytirish va limon kislotasini tejash maqsadida neytrallangan moydagi sovun qoldig‘ini 
yo‘qotish uchun fosfat kislotasidan foydalaniladi. Almashinish reaksiyasi natijasida natriyli sovun 
erkin yog‘ kislotalarigacha parchalanadi. Ishlov berishni separatorli liniyalarda olib borish mumkin. 
Buning uchun konsentrlangan fosfat kislotasi issiq suv bilan birinchi yuvishda moy massasiga 
nisbatan 10% miqdorida qo‘shib beriladi. Bunda 0,05-0,1% li fosfat kislotasining suvli eritmasi 
hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan natriy fosfat tuzi yuvindi suv bilan birga ajraladi. Ilmiy izlanishlar 
natijasini ko‘rsatishga fosfat kislotasidan foydalanib, separatsiyali qurilmalarda neytrallangan 
moyni bir marta yuvish mumkin. Sovun qoldig‘ini yo‘qotishning bu usuli shunday neytrallangan 
moyga qo‘llash mumkinki, bunda sovun parchalangandan keyin moyning kislota soni me’yordan 
oshib ketmasligi kerak.
Yog‘lar rafinatsiyasining sxemasi. Yog‘larni rafinatsiya qilish uchun davriy va uzluksiz 
sxemalar qo‘llaniladi. Uzluksiz sxemalarda separatorlarda ajratish va sovun-ishqor muhitida 
rafinatsiya qilish sxemasi keng miqyosda ishlatiladi.