O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

Rafinatsiyada yog‘ni yo‘qotilishi va chiqindilarni me’yorlash.
Yog‘-moy 
korxonalaridagi yo‘qotishlar va chiqindilar me’yorlari yuqori tashkilotlar tomonidan belgilab 
beriladi va tasdiqlanadi. Ular qurilmalar, texnologik sxema va ish rejimiga qarab hisobga olinadi.
Rafinatsiya sexlarida me’yorlanishi lozim bo‘lgan asosiy hom ashyolar moy va yog‘lar 
hisoblanadi. Yordamchi materiallarga esa ishqor, limon kislotasi, oqlovchi tuproq,sulfat kislota va 
boshqalar kiradi. Hom ashyo sarf normasi mahsulot birligi, rafinatsiyalangan yog‘ tonnasiga qarab 
kilogrammlarda belgilanadi.
Texnologik yo‘qotishlar va chiqindilar ishlab chiqarish jarayonidan kelib chiqadi va 
bevosita unga bog‘liq bo‘ladi. Tashkil qilishga oid chiqindi va yo‘qotishlar texnologik jarayonlarga 
bog‘liq emas. Ular qaytariladigan chiqindilardan to‘liq foydalanmaslik, hom ashyolarni saqlash va 

---

43
tashishdagi yo‘qotish, tabiiy yo‘qotishlar tufayli yuzaga keladi. Hom ashyo sarf me’yoriga yaroqsiz 
mahsulotlar, shuningdek texnologik rejimdan chetlashishlar, me’yordan ko‘p bo‘lgan tabiiy 
yo‘qotishlar, texnologik qurilma nosozligi tufayli hosil bo‘ladigan yo‘qotish va chiqindilar 
kiritilmaydi. 
Rafinatsiya sexida hom ashyoni ishlab chiqarish jarayoniga ishlatish uchun 
qaytarilmaydigan qismi chiqindi hisoblanadi. Yo‘qotishlarga filtr matolarda qolgan yo‘qolishi, 
qurilmaga yopishib qolgan, yerga to‘kilgan, suv va oqlovchi tuproqda qolgan, hamda dezodoratsiya 
va quritishda hosil bo‘lgan pogonlardagi yog‘lar kiradi. 
Rafinatsiyadagi chiqindilar miqdori yog‘ va moyni turi, sifati, qaysi maqsadda ishlatishga 
mo‘ljallanganligi, sifati, rafinatsiyalash usuli va jarayon rejimiga bog‘liq. Shuningdek chiqindi va 
yo‘qotishlar moyni gidratatsiya qilinishi yoki qilinmasligiga ham bog‘liq bo‘ladi.
Rafinatsiyaning har bir bosqichida yog‘ chiqindilari miqdorini aniqlash. Gidratlash. 
Hisoblash gidratlangan va rafinatsiyalanmagan moy tarkibidagi fosfatidlar miqdoriga asoslanib olib 
boriladi.
Moydagi fosfatidlarning miqdori F bilan gidratlashdagi chiqindilar gidratlanadigan moy 
massasiga nisbatan foizlarda olingan chiqindi miqdori Mg orasidagi bog‘liqlik quyidagi formula 
bo‘yicha aniqlanadi.
CH
g
= K
g
· F. 
bu yerda: K
g
-moydagi fosfatidlar miqdoridan chiqindi miqdorini necha marta kattaligini 
ko‘rsatuvchi koeffitsient bo‘lib, qo‘llanilayotgan fosfatidlarni ajratish sxemasiga bog‘liq. 
K
g
koeffitsienti fosfatidlar miqdoriga qarab yoki hisoblash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin. 
Fosfatid konsentrati olish bilan kungaboqar va soya moylarini gidratlashda belgilangan chiqindi 
miqdori gidratlanmagan moy massasiga nisbatan foiz hisobida quyidagicha bo‘ladi. Separatorlarni 
qo‘llash bilan gidratlash sxemasi uchun 1,7 F; tindirgichni qo‘llash bilan gidratlash sxemasi uchun 
2 F ga teng. Bu yerda 1,7 va 2 sxemaga mos keluvchi K
g
koeffitsientlari. 
Neytrallash.
Soapstokdagi yog‘ chiqindilarining rafinatsiyalanmagan moyga nisbatan 
foizdagi miqdori quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
CH
yo
= K · X 
bu yerda: K-neytralash koeffitsienti; X-neytrallashga kelayotgan yog‘ning kislotaligi, %;
Yuvish.
Yuvindi suvdagi chiqindilar yig‘ilgan yog‘ deb nomlanuvchi yog‘ tutkichda ushlab 
qolingan yog‘dan iborat. Bunday yog‘lar tarkibida emulsiyalovchi moddalar va boshqa 
aralashmalar bo‘ladi. Ularni rafinatsiyalangan moyga qo‘shilsa, texnologik jarayonni buzilishiga va 
chiqindining ko‘payishiga olib keladi. Shuning uchun bunday yog‘lar yig‘iladi va alohida 
rafinatsiyalanadi; agar ular ko‘p bo‘lsa, ular uchun alohida chiqindi va yo‘qotishlar me’yori 
belgilanadi. 
Oqlash.
Chiqindilar ishlayotgan oqlovchi tuproqni moy sig‘imiga, miqdori va turiga, hamda 
moyni filtrlash sharoitiga bog‘liq. Chiqindilar (% da) quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
CH
0
= MA/100 
bu yerda A-oqlovchi tuproq miqdori, oqlanadigan moy-massasiga nisbatan % da. M-
tuproqni moy sig‘imi (ishlatiladigan tuproqlar o‘rtacha moy sig‘imi 40% ni tashkil etadi). 
CHo‘kmani mexanik usulda ajratib olish bilan ishlatiladigan filtrlarda cho‘kmani 
yog‘sizlanishi kuzatilgani uchun chiqindi miqdori oqlashdagiga nisbatan ikki barobar kam bo‘ladi
CH
0 
= MA/(2·100)