O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

Paxta yog‘i soapstogidan xom yog‘ kislotalari olishning texnologik sxemasi (41-rasm). 
Soapstok tarozi(1)da tortilib sig’im(22)ga, undan nasos (21) bilan sovun pishirish
qozoniga (3) keladi. Ochiq bug’ bilan qaynaguncha isitilgan soapstok 30-40%li NaOH eritmasi 
bilan sovunlanadi. Ishqor eritmasi sig’im(2)dan keladi. Sovunlanish 4-5 soat davomida 
aralashtirilgan holda sovunli yelimda ortiqcha ishqor miqdori 0,4-0,5% hosil bo’lguncha davom 
etadi. So’ngra bug’ berish to’xtatilib 4-5 soat davomida tindiriladi. Sharnir truba yordamida sovunli 

---

yadro sig’i
Q
soat tindiri
qoldiq yog
yog’siz mo
Tu
ortiqcha is
parchalash
So
o’lchagich
ko’pirib c
o’lchagich
qo’shilgan
Shundan s
uchun yub
yuboriladi.
85
0
Cda ko
Na
2
CO
4
tu
tushiriladi.
nasos bilan
X
qo
so
na
41 –
Oli
qondirish u
im(16)ga tu
ozonda qol
iladi. Tindir
g’ 2%, ishq
oddalar va b
uzlangan y
shqor ikki 
h uchun yub
ovun bilan 
(4)dan ingi
hiqib ketad
(5)dan kel
dan so’ng 
so’ng 1soat 
boriladi. Y
. U yerga o
ondensat ber
uzlari bo’lm
. Yuvilgan 
n distillyasiy
Xom yog’ kis
otish harora
ovunlanmay
amlik miqdo
– rasm. Paxt
ngan mahs
uchun xom 
ushiriladi va
gan sovunli
rilgan sovu
qor 0,5%, N
bo’yovchi p
yadroga yan
fazaga bo’
oriladi. 
sulfat kislo
chka oqim 
di. Kerak b
adi. Sovun
1 soat arala
tindiriladi 
Yog’ kislota
o’lchagich(
riladi. Yuvi
masligi kerak
yog’ kislo
yaga yubori
slotalar quy
ati, 28
0
C dan
ydigan modd
ori, 2,5% or
ta yog‘i soa
sulot sifatin
yog‘ kislota
a nasos (17) 
i yelim soap
un osti ishqo
Na
2
CO
3 
0,8%
igmentlar h
ngi soapsto
’linadi. 4-5
ota 80-92%
bilan kelib 
bo’lsa, sov
n bug’ bila
ashtiriladi v
va nordon
alari chan(
5)dan yog’
ish, neytral 
k. 1,5-2 soa
talar nasos
iladi. 
yidagi talabl
n kam emas
dalar miqdo
rtiq emas.
apstogidan x
ni yaxshila
alari distilly
103
bilan parch
pstok bilan 
ori yog’ tut
%dan oshm
ham chiqib k
ok kelib tu
5 soat tindi
% konsentra
tushadi. Ko
vunga 22-3
an aralasht
va nordon s
n suv yog’ 
(6)dan naso
kislotasi o
reaksiyaga
at tindirilga
(12) yordam
larga javob 
s; 
ori, 4%, orti
xom yog‘ ki
ash va hal
yasiya qilina
halash uchun
neytrallana
gich(14)ga 
masligi kera
ketadi (45%
ushadi, kau
irilgandan 
asiyada 90
0
C
o’p miqdord
0%gacha k
tirilgan hol
suvda 1% e
tutgich(14)
os (13) bi
og’irligiga 
acha olib bo
andan so’ng
mida tarozi
berishi kera
iq emas; 
islotalari oli
lq xo‘jaligi
adi.
n chan(6)ga
adi va quruq
tushiriladi
k. Sovun o
% atrofida). 
ustik soda 
so’ng yadr
Cda aralash
da sulfat ki
kondensat q
lda parcha
erkin sulfat 
)ga tushirila
ilan yuvish
nisbatan 50
oriladi. Yuv
g yuvilgan s
i(8) orqali 
ak. 
ishning texn
ining turli 
a yuboriladi
q tuz bilan t
i. Sovun ost
osti ishqori 
bilan sovu
ro sulfat ki
htiriladi. Su
slota berilsa
qo’shiladi. 
lanadi. Sul
kislota bo’
adi, u yerda
h uchun ap
0-100% mi
vilgan suvd
suv yog’ tut
sig’im(9)ga
nologik sxe
tarmoqlari
i. 
tuzlanadi, 4
ti ishqorida
bilan birga
unlanadi va
islota bilan
ulfat kislota
a qozondan
Kondensat
lfat kislota
lishi kerak.
an tozalash
pparat(7)ga
qdorda 80-
da sovun va
tgich(11)ga
a keladi va
masi 
i ehtiyojini
4 
a 
a 
a 
n 
a 
n 
t 
a 
. 
h 
a 
-
a 
a 
a 
i 

---

 104
Takrorlash uchun savollar 
1.
Yog‘ kislotalar ishlab chiqarishni ahamiyati 
2.
Soapstokni qayta ishlash 
3.
Soapstokdan xom yog‘ kislotalar olish texnologiyasini ximizmi 
4.
Xom yog‘ kislotalariga qo‘yiladigan talablar 
5. Yog‘ kislotalarining ishlatilishi. 
6. Soapstokni qayta ishlash usullari 
7. Paxta yog‘idan olingan soapstokdan xom yog‘ kislotasini olish texnologik sxemasi. 
8. Soapstok tarkibida yog‘ miqdori. 
9. Yog‘ kislotalar olishda ishlatiladigan xomashyolar 
10. Xom yog‘ kislotalari olish texnologik parametrlari. 
 
 
17
-
MA’RUZA 
DISTILLANGAN YOG‘ KISLOTALARI ISHLAB CHIQARISH 
 
Reja:
Distillyasiya jarayoni mohiyati. Yog‘ kislotalarini uzluksiz distillyasiyalash 
texnologik sxemasi. Uzluksiz ishlaydigan listillyasion kubning tuzilishi va ishlash prinsipi. Texnik 
olein va stearin olish.
Tayanch so‘z va iboralar: 
distillyasiya, distillangan, yog‘ kislota, palmitin, stearin, qoldiq 
bosim, gudron, polimerizatsiya 
D
istillangan yog‘ kislotalar olish
. Distillyasiyaning maqsadi – tarkibida aralashmasi kam 
miqdorda bo‘lgan yog‘ kislotalarini olish. Kimyo sanoati rivojlanishi bilan tozalangan yog‘ 
kislotalari keng ishlatilmokda, u quyidagi talablarga javob berishi kerak: rangi tiniq bo‘lishi, tabiiy 
yog‘ bo‘lmasligi, sovunlanmaydigan moddalar minimal miqdorda bo‘lishi kerak. Yog‘ kislotalari 
bu talablarga fakatgina distillyasiyadan so‘ng javob beradi.
Atmosfera bosimida yog‘ kislotalari yuqori qaynash haroratiga (250
0
C dan yuqori) ega bo‘ladi. 
Shuning uchun atmosfera bosimda olib borilayotgan distillyasiya jarayonida yog‘ kislotalari 
parchalanadi, tuyinmaganlari polimerizatsiyalanadi. Qaynash haroratini kamaytirish uchun 
distillyasiya vakuum ostida olib boriladi. Vakuumni qaynash haroratiga ta’sirini palmitin va stearin 
kislotasi misolida ko‘ramiz. 
5 mm simob ust. 760 mm simob ust. 
Palmitin 192 354 
Stearin 209 370 
Demak, stearin kislotasi atmosfera bosimida ya’ni 760mm simob ust.da 370
0
Cda qaynaydi. 
Agar bosimni 5mm simob ust. gacha pasaytirsak stearin kislotasi bor yo‘g‘i 209
0
C da qaynar ekan. 
Demak, apparatda qoldiq bosim qancha kam bo‘lsa, yog‘ kislotalarining qaynash harorati shuncha 
past bo‘ladi. Distillyasiya haroratini o‘tkir bug‘ berish bilan ham pasaytirish mumkin. Distillyasiya 
vaqtida XYOK distillyasiya kubda qaynaguncha isitiladi, hosil bo‘lgan bug‘ chiqarilib yuboriladi va 
kondensatsiyalanadi. Distillyasiya kubida yuqori haroratda qaynovchi bo‘yovchi moddalar, qiyin 
uchuvchan yog‘ kislotalari, oksikislotalar, metall sovunlar, polimerizatsiya mahsulotlari, mineral 
tuzlar va neytral yog‘lar qoladi. Kubdagi qoldiq gudron deb ataladi. 
Hozirgi vaqtda yog‘ni qayta ishlash kombinatlarida davriy va uzluksiz ishlaydigan 
“Komsomolets” rusumidagi distillyasiya qurilmasi ishlatiladi. 
Davriy ishlaydigan qurilmalarda yog‘ kislotalari distillyasiya kubiga berilib, u yerda 230-
240
0
C gacha qizdiriladi va o‘tkir bug‘ yordamida uzluksiz xaydalib turiladi. Kubda asta-sekin 
distillyasiyalanmagan qoldiq gudron yig‘ilib boriladi. Gudronni tushirish uchun qurilma ishdan 
to‘xtatiladi. Yuqori haroratda yog‘ kislotalarining kubda uzoq vaqt turishi natijasida ma’lum 
miqdordagi yog‘ kislotalari polimerizatsiyalanadi, natijada distillyatning chiqish miqdori kamayadi. 

---

 105
Uzluksiz ishlaydigan qurilmalarda esa gudron uzluksiz ravishda chiqarilib turiladi. Bu qurilma 
yuqori texnik samaradorlik ko‘rsatgichiga ega.