O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

23-jadval 
Atir sovunini retsepturasi 
Xomashyo Yog‘ 
kislotalar miqdori, % 
I-guruh “Ekstra” 
II-guruh 
III-guruh 
Bolalar 
sovuni 
Xayvon yog‘lari 
70-60 
33-27 
17-13 
33-27 
DYoK - 
32-38 
52-48 
32-38 
SYoK C
10
-C
16
- 
16-10 
14-16 
- 
Kokos moyi 
13-17 
6-8 
3-5 
13-17 
Yog‘ aralashmasini titri 31-41
0
C bo‘lishi kerak. 
 
 
 
 
 

---

 119
SOVUN PISHIRISH JARAYONI ASOSLARI 
Reja:
Neytral yog‘larni sovunlanishi. Yog‘ kislotalarini neytralizatsiyasi. Yog‘li 
aralashmalarni sovunlash uchun ishqor sarfini hisoblash. Sovun pishirish usullari.
Neytral yog‘larni sovunlanishi
. Neytral yog‘larni sovunlantirish ishqorlar bilan amalga 
oshiriladi (NaOH, KOH). Neytral yog‘larni oddiy sharoitda karbonatli soda sovunlantirmaydi. 
Neytral yog‘larni sovunlantirganda ikkita reaksiya sodir bo‘ladi. Birinchi navbatda 
uchglitserid gidrolizlanib, glitserin va kislota, keyin yog‘ kislota ishqor bilan reaksiyaga kirishib, 
sovun va suv hosil bo‘ladi. 
CH
2
OCOR CH
2
OH 
| 
| 
CHOCOR + 3H
2
O CHOH + 3RCOOH 
| 
| 
CH
2
OCOR CH
2
OH
RCOOH + NaOH RCOONa + H
2
O 
Sovunlanish reaksiyasi sekin boradi, chunki yog‘lar ishqorli suvda erimaydi, shuning 
uchun reaksiya tezligiga emulsiyalarni disperslanganligi ta’sir qiladi. 
Masalan: mol yog‘ini sovunlantirish 35 %-li NaOH bilan 45
0
C da olib borilganda 
disperslikni sovunlanish darajasiga ta’siri 48-rasmda ko‘rsatilgan. 
Emulsiya dispersligini oshib borishi sovunlanish reaksiyasining tezligini 20-30 marta 
ko‘paytiradi. Reaksiya muhitida sekin-asta sovun hosil bo‘lib borishi bilan yog‘ni konsentrlangan 
sovun eritmasida erishi ortadi, sovunlanish tezlashadi va reaksiya tezligi gomogen muhitdagi 
reaksiya tezligiga yaqinlashadi. 
48 – rasm. Emulsiyani boshlang‘ich dispersligiga qarab yog‘larni sovunlanish tezligini o‘zgarishi. 
1-emulsiyani sovunlanishi emulgatorda olib borilganda; 2-sun’iy olingan emulsiya; 3-
turboaralashtirgich bilan sovunlantirish; 4-qo‘lda aralashtirish 
Shunday qilib tutashish yuzasini kuchaytirish uchun, emulgator bo‘lishi kerak.
Sovunlash ish darajasi % 

---

 120
49-rasmdagi egri chiziqlardan ko‘rinib 
turibdiki, yog‘larni sovunlanishi, sovun 
eritmasida bir necha marta tezroq boradi. 
Emulgator vazifasini, dastlabki davrda hosil 
bo‘lgan yoki qo‘shiladigan sovun bajaradi. 
Sovunlanish tezligi, sovunlanadigan 
massada 20 % va undan ko‘proq sovun hosil 
bo‘lganda juda tezlashib ketadi. 
49 – rasm. Yog’larni ishqor bilan sovunlashni 
tezligi : 1-50 %li sovundagi yog’ eritmasi; 2-
toza yog’lar 
Haroratni ortishi reaksiya tezligini oshiradi, lekin emulsiyani buzulishiga olib keladi. 
Shuning uchun reaksiya boshida harorat 60-80
0
C bo‘lishi kerak va sovun to‘plangan sari 100-105
0
C 
gacha ko‘tariladi. 
Ishqor eritmasining konsentratsiyasi oshganda sovunlanish tezligi oshadi. Lekin 
konsentrlangan eritma sovunni tuzlanishga olib keladi. Shuning uchun dastlab konsentratsiyasi past 
bo‘lgan ishqor eritmasi, keyin konsentrlangan eritma ishlatiladi.