O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

Yog‘ kislotalarini neytralizatsiyasi. 
Yog‘ kislotalaridan sovun pishirganda ularning 
neytralizatsiyasini karbonatli ishqor bilan amalga oshirish mumkin.Bu karbonatli sovunlanish 
deyiladi. 
Karbonatli sovunlanish reaksiyasi 
Na
2
CO
3 
+ H
2
O NaHCO
3
+ NaOH 
Natriy bikarbonat 
RCOOH + NaOH RCOONa + H
2
O 
Natriy bikarbonat parchalanadi: 
2NaHCO
3
Na
2
CO
3
+ CO
2
+ H
2
O 
Shunday qilib, yog‘ kislotasini natriy karbonat bilan neytrallaganda yog‘ kislota NaOH 
bilan reaksiyaga kirishadi. 
Yog‘ kislotasini Na
2
CO
3 
bilan neytrallashni yuqori haroratda olib borish kerak. 
Nordon sovun hosil bo‘lmasligi uchun karbonat sovunlanish va kaustik tugal sovunlanish 
jarayonlarida ishqor miqdori nazariy talab qilinganidan 0,1-0,3 % ortiqcha ishlatiladi. 
Agar nordon sovun hosil bo‘lsa sovun massasida kuyuklik paydo bo‘ladi, keyin bu 
kuyuklikni eritish juda qiyin. 
Yog‘li aralashmalarini sovunlash uchun ishqor sarfini xisoblash. 
Nazariy tomondan 1 t 
yog‘ aralashmasini sovunlashga kerak bo‘lgan NaOH miqdori quyidagi formula bilan hisoblanadi. 
I
NaOH
= 0,714 S.s. yoki I
NaOH 
= 0,714 N.s. 
bu yerda : S.s. – yog‘ aralashmasini sovunlanish soni, 
0,714 – KOH ni NaOHga qayta hisoblash koeffitsienti
(40,0/56,1 = 0,714) 
Yog‘ kislotalaridan sovun ishlab chiqarishda yog‘larni sovunlashga sarf bo‘lgan karbonat 
sodani va tugal sovunlashga ketgan NaOH miqdori aniqlanadi.
I 
Na2SO3
= I 
NaOH
= 1,32 /100, 
bu yerda: K – karbonat sovunlanish darajasi (70-80 %) 
1,32– NaOH dan Na
2
CO
3 
ga o‘tish koeffitsienti. 
Yo
g’
ni
s
ovu
nl
ani
sh
da
raj
as
i, %

---

 121
32
,
1
95
40
2
92
106
=
⋅
⋅
⋅
ya’ni 1 kg NaOH o‘rniga 1,32 kg Na
2
SO
3
ishlatish kerak bo‘ladi. 
106 – Na
2
CO
3
ning molekulyar og‘irligi 
40 – NaOHning molekulyar og‘irligi 
92
- kaustik sodadagi NaOH miqdori 
95 – Na
2
CO
3
dagi soda miqdori 
2 – Na
2
CO
3
da natriy atomi soni 
Sovunlashga ketgan NaOH miqdori: 
I 
NaOH
= I 
NaOH
(100-k)/100 
Shuningdek tayyor sovunda qoladigan erkin ishqorni ham xisobga olish kerak. Odatda tayyor 
sovunda (0,2-0,3 %) ishqor bo‘ladi. 
Suvsiz sovun miqdorini aniqlash.
Sovun hosil bo‘lish reaksiyasi: 
RCOOH + NaOH === RCOONa + H
2
O 
U holda suvsiz sovunni hosil bo‘lishi quyidagicha aniqlanadi 
G
C
= RCOOH +Na –N 
Yoki G
C
ishlatilgan yog‘ kislotasi og‘irligiga nisbatan % hisobida 
.
.
.
.
100
)
1
(
к
ё
к
к
ё
C
М
М
М
G
⋅
−
+
=
bu yerda: M
yo.k.
– yog‘ kislotalarini o‘rtacha molekulyar massasi; M
k
– ishqor metalini 
molekulyar massasi, 1-vodorodni atom massasi.
Masalan: M
yo.k.
= 270 bo‘lsa 
%
1
,
108
270
)
1
23
270
(
=
−
+
=
C
G
va tovar xolidagi sovunda (70 %-li) sof sovunni miqdori: 
%
6
,
75
100
1
,
108
70
=
⋅
=
C
G
bo‘ladi 
Sovunni namligi quyidagi formula buyicha aniqlanadi: 
W = 100 –(G
C
+I
Er
+ Q + A) % 
I
E
– sovundagi erkin ishqor miqdori, % 
Q – sovunga qo‘shiladigan qo‘shimchalar, % 
A – har-xil aralashmalar miqdori, % 
Masalan: W= 100 – (75,6+0,3+1+1) = 22,1 % ga teng.