O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyaSI



Yüklə 0,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/39
tarix24.12.2023
ölçüsü0,78 Mb.
#191054
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   39
125398 (1)

ruk
va 
ruch 
fonetik birikuvi bir morfemaning ikki fonetik shaklidir. Bir morfema tarkibida 
so‘zning morfologik strukturasi talabi bilan biri o‘rnida ikkinchisining almashinib 
kelishi mumkin bo‘lgan ikki va undan ortiq fonemaning kompleks obrazi 
morfofonema yoki morfonema sanaladi. Masalan, 
ruk (ch)
so‘zining ikki 
shakldagi 
k (ch)
tovushlari kompleks obrazni hosil qilyapti.
N.S.Trubetskoyning morfonema haqidagi mazkur talqini boshqacha 
izohlanganda, morfonema bu morfologik alternatsiya a’zolari majmuidir. Masalan, 
rus tilidagi 
ruka – ruchka, begu – bejish, den – dnya, son – sna 
kabi so‘zlaridagi 
k-ch, g-j, e-nul, o-nul 
va h.k. 
A.A.Reformatskiy morfonema tushunchasini inkor qiladi. U morfonologiya til 
strukturasining ikki «bazisli» sathini: fonologiya va morfologiyani (morfemika) 
bog‘lab turuvchi «bazisi yo‘q» oraliq sath – «ko‘prik» ekanini ko‘rsatadi. Uning 


fikricha, morfonologiya «bazissiz» sath sifatida o‘zining birligiga ega emas. Ular, 
bir tomondan, «bazisli sath» fonologiyaga, ikkinchi tomondan, «bazisli sath» 
morfologiya (morfemika) va uning birliklari – fonema va morfemalarga tayanadi. 
U hech qanday «morfonema»ning yo‘qligi va bo‘lishi ham mumkin emasligini 
ta’kidlaydi.
10
Xuddi shunday fikr S.B.Bernshteyn tomonidan ham bayon qilinadi. 
Uning fikricha, N.S.Trubetskoyning rus morfonologiyasiga bag‘ishlangan asari 
mashhur lingvistning e’tiborga tushmagan asarlaridan biridir. Mazkur asar rus 
grammatikasiga ta’sir etmadi. Bunga bosh sabab shuki, N.S.Trubetskoy 
morfonologiya muammosini nihoyatda kengaytirib yubordi. Morfonologiya va 
so‘z yasalishi o‘rtasida, morfonologiya va fonologiya o‘rtasida aniq chegara 
belgilanmadi. Amalda mavjud bo‘lmagan birlik – 

Yüklə 0,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   39




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin