O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyaSI

Morfonologiya birligi 
Morfonema va subforma haqida 
Har qaysi tilshunoslik bo‘limining o‘z o‘rganish birligi bor: fonologiyaniki – 
fonema,
leksikologiyaniki – 
leksema
, frazeologiyaniki – 
frazema
, morfemikaniki 
– 
morfema
, morfologiyaniki – 
so‘zforma
, sintaksisniki – 
sintaksema 
(Muxin) va 
h.k. Shuning uchun ayrim tilshunoslar morfonologiyaning ham birligini 
ajratmoqchi bo‘ldilar va bu birlikni morfonema (morfofonema) deb nomladilar. 
Tilshunoslikka morfonema terminini dastlab polyak tilshunosi G.Ulashin olib 
kirdi. Uning fikricha, morfonema bu semasiologik – morfologik vazifadagi 
fonemadir. Masalan, 
zaba – zabka (zapka)
so‘zlari o‘zagidagi oxirgi undosh bir 
morfonema, ammo turli fonemalardir (
b
-p). U «tovush»ga tildan tashqaridagi 
hodisalarni – shamol guvillashi, hayvon ovozi, umuman, tabiiy tovushlarni kiritadi. 
Tildagi tovush va fonemalarni ajratmaydi, ularni bir umumiy nom – fonema ostida 
talqin etadi. Shunday qilib, G.Ulashin tovush, fonema, morfonemalarni ajratdi. 
G.Ulashinning morfonema konsepsiyasi Amerika tilshunosligiga ham ta’sir 
etdi. Xususan, D.Treyjer rus tilidagi besh unli fonemani morfonema hisoblaydi. 
N.S.Trubetskoyga morfonologiya nazariyasini asoslash uchun morfonema 
termini juda qo‘l keldi. Ammo mazkur termin ostida G.Ulashin ifodalagan 
hodisadan boshqa hodisani aks ettirdi. Masalan, N.S.Trubetskoy 
ruka 
so‘zidagi 
k
bilan 
ruki
so‘zidagi 
k
o‘rtasidagi farqni fonemaning turli fonetik reallashuvi 
(variantlari) deb tushunsa, G.Ulashin ularni bir morfemani reallashtiruvchi ikki 
fonema deb izohlaydi. 
N.S.Trubetskoyning fikriga ko‘ra, 
ruka
va 
ruchnoy
so‘zlaridagi