O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent
Yüklə 0,68 Mb.
|
|
O‘lat (chuma) – o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib, kuchli zaharlanish, teri
shikastlanishi, limfa tugunlari, o‘pka va boshqa a’zolarning jarohatlanishi bilan ifodalanadi. Bu kasallik karantinli xastaliklar turiga kiradi. O‘lat qadimiy o‘ta yuqumli kasalliklar tarkibiga kirib, insoniyat hayotida katta ofatlarga sabab bo‘lgan. Ma’lum bo‘lgan birinchi pandemiyasi VI asr ilgari «Yustin» o‘lati nomi bilan tarixga kirgan. Bu pandemiya quyi Misrda, qolaversa Vizantiya imperiyasini ishg‘ol qilib, 50 yil mobaynida 100 000 000 insonni hayotdan olib ketdi. Ikkinchi pandemiya XIV asrda «Qora o‘lim» nomi bilan Osiyoda, so‘ngra savdo yo‘li bilan Yevropaga va Pskov orqali Rossiyaga yetib borgan bo‘lib, uning natijasida 50 000 000 ga yaqin inson vafot etgan. Shu davrga kelib birinchi marta Italiyada karantin (40 kun) usuli ishlatilgan. Karantin chegaralangan kompleks usul bo‘lib, o‘z ichiga tibbiy-sanitariya va ma’muriy usullarni oladi. Karantin usuli barcha yuqumli o‘ta xavfli infeksiyalar uchun qo‘llaniladi. Birinchi karantin usuli Venetsiyada qo‘llanilgan. Kasallik xavf tug‘diruvchi mamlakatlardan kelgan kemalar 178 40 kun qirg‘oq yaqiniga keltirilmagan, agar kasallik xavfi bo‘lsa, shu karantin muddatida namoyon bo‘ladi. Epidemiologiyasi: infeksiya manbaiga kemiruvchilar (kalamushlar, yumronqoziqlar, sichqonlar va boshqalar) hamda tuya va mushuklar kiradi. Yuqish yo‘li asosan burgalar yordamida amalga oshadi, ular chaqqanda yuqtiriladi. Insonlar, hayvonlar va ularning o‘liklari, najaslari bilan kontakda bo‘lganda kasallanadi. O‘latning o‘pka shakli bilan kasallangan bemorlar o‘ta xavfli hisoblanadilar, chunki ulardan havo- tomchi yo‘li orqali kasallik yuqishi mumkin. Yer sharida hozirgi vaqtda o‘lat o‘choqlari ma’lum, ular ko‘payishi va saqlanishi shu joylarning iqlim – geografik mintaqalariga bog‘liqdir. O‘lat kasalligi tarqatuvchisi burga uchun qulay sharoit havo harorati 24 0 , nisbiy namligi 70 % bo‘lishi shart. O‘lat o‘choqlari asosan Mongol-Zabaykal zonasida, Janubiy Xitoy, Hindixitoy va Hindiston mamlakatlarida ko‘p uchraydi. O‘rta Osiyo tekisligida o‘lat o‘choqlari O‘rta Osiyo cho‘llarida, Qozog‘istonda, Ural va Volga oralig‘ida joylashgan mintaqalarda uchrab turadi. Tabiiy o‘choqlarda asosan yuqish transmissiv, kontakt va alimentar yo‘l bilan amalga oshadi. Transmissiv yuqish yo‘li – burgalar chaqishi orqali o‘tadi. Kontakt yo‘li – otib o‘ldirilgan kemiruvchilar (quyon va boshqalar)ning terisiga ishlov berilganda yuqadi. Alimentar – go‘shtli mahsulotlarga yetarli darajada termik ishlov berilmaganda mahsulot orqali o‘tadi. Patogenezi: inson organimzmiga o‘lat qo‘zg‘atuvchisining kirishiga qarab quyidagi yo‘llarga bo‘linadi. Bular teri, shilliq qavat, nafas yo‘llari yoki oshqozon-ichak trakti orqalidir. Kasallikning kirish darvozasiga qarab quyidagi klinik turlarga bo‘linadi: – bubonli; – teri bubonli; – o‘pka turi; – septik turi. Klinikasi: yashirin davri asosan 2–3 kun davom etadi. Ko‘pgina hollarda bubonli turi 79 %, septik turi 11 %, o‘pka turi 5 % uchraydi. O‘lat kasalligi kutilmaganda boshlanadi. Tana harorati 39 0 C ga ko‘tariladi, organizmning zaharlanishi (intoksikatsiya) kuchayadi. Kuchli bosh og‘rishi, muskullar og‘rishi, ko‘ngil aynishi va qusish alomatlari paydo bo‘ladi. Bemorning umumiy holati og‘ir, qon bosimi va tomir urishining pasayishi kuzatiladi. Bubon turida kasallikning 1–2 kunida limfoadenit belgilari paydo bo‘ladi (o‘lat buboni). Kasallanish jarayoniga bir necha yonma-yon joylashgan limfa tugunlari atrofidagi to‘qimalarni jalb etib, bubon shakli ko‘rinishida bo‘ladi: o‘smasimon, dumaloqsimon shaklda bo‘lib, 179 paypaslaganda og‘riqlidir. Bubon ustidagi teri qoplami to‘q qizil ko‘kimtirsimon rangda bo‘ladi. Keyinchalik bubon yallig‘lanib ochiladi va asta-sekin bitish jarayoniga olib keladi. Teri bubon shaklida, teri qoplamida pustula (pufakcha) paydo bo‘lib, ichida qizil rangli suyuqlik bo‘ladi. Kasallik avj olishi natijasida pustula yorilib, jarohatga aylanadi va to‘q rangli strup hosil bo‘ladi. O‘pka shaklida og‘ir intoksikatsiya, yuqori harorat, ko‘krak qafasida og‘riq va qon aralash yo‘tal bo‘ladi. Oldingi vaqtlarda o‘pka shakli 100 % o‘lim bilan 2–4 kun ichida yakunlanardi. Hozirgi davrga kelib keng ko‘lamda ishlatib kelinayotgan antibiotiklar tufayli bu kasallik shakli o‘limga olib kelmayapti. Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|