O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

Patologik affektlar 
Yuqorida aytilganidek, jo‘shqin emotsiyalar yoki affektlar kuchli
tashqi qo‘zg‘atuvchi ta’sir tufayli vujudga keladi. Lekin ba’zi ruhiy
kasalliklarda arzimagan sabab ham bemorda kuchli ifodalangan
emotsional reaksiyaga sabab bo‘ladi. Natijada bemor mo‘ljalni yo‘qotib
qo‘yadi. U juda tajovuzkor holatga kirib, turli e’tirozlarga g‘azab
cho‘qqisiga yetish bilan javob beradi. Bemordagi shu holat o‘tib ketgach,
u bo‘lib o‘tgan voqealarni eslay olmaydi.
Shuningdek, patologik affektlar uzoq vaqt, ba’zi hollarda soatlab
davom etadi. Ko‘pgina psixozlarning klinik ko‘rinishida qo‘rquv va
xavotirlik affekti yuzaga keladi.
Ong buzilishi sindromlari 
Ong buzilishi – haqiqiy olamning tashqi va ichki bog‘liqligi aks
etishining buzilishi (sezgi idroki va abstrakt tafakkur buzilishlari) bilan
ifodalanadi.
Ongning xiralashishi odatda o‘tib ketuvchi holat bo‘lib, hamma ruhiy
kasalliklarda emas, balki tezkor tibbiy yordamga muhtoj bemorlarda
uchraydi.
Ongning xiralashishi bir necha shaklda bo‘lib, ularga: deliriy,
oneyroid, amensiya, ongning kirarli-chiqarli buzilishlari kiradi.
Deliriy (delirioz sindrom) – ong buzilishlari fonida idrok etishning
yorqin buzilishlari (gallyutsinatsiya va illuziyalar) paydo bo‘lganda,
shuningdek vahima va qo‘rquv sifatida emotsional buzilishlar yuzaga
kelganda ongning dilirioz holati mavjudligi to‘g‘risida fikr yuritiladi.
Bemorlar idrokning aldamchi sezgilariga harakat bilan javob qaytaradilar.
Ba’zida ularda to‘satdan harakat boshlanadi. Ko‘ruv gallyutsinatsiyaga
oid, vasvasali so‘zlar ham gapiradilar. Deliriyda ongning «meni» saqlanib
qoladi, lekin atrof muhitga ular yolg‘on mo‘ljal oladilar, masalan,
ko‘chada yurib, o‘zini qamoqda his etish va shu kabilar. Davriy ravishda
deliriyda «yorug‘ oraliq» turadi, ya’ni bunda deliriy intensivligi kamayadi
yoki yo‘qoladi. Ongning xiralashishi kuchayganda illuziyalar, vasvasa va
boshqalar sustlashib, harakat qo‘zg‘alishlari stereotip ravishda kuchayib
boradi. Delirioz buzilishlar intensivligi kechga borib yoki kechasi
kuchayadi. Ong xiralashgan vaqtdagi harakatlarni bemor bo‘lak holda
yoki umuman eslay olmaydi.
Oneyroid (oneyroid sindrom) – uyqusimon, tush kabi, fantastik
vasvasali ongning xiralashuvidir. Bemor atrofidagi odamlarning unga
190

---

gapirgan gaplariga parvo qilmay, o‘z diqqat e’tiborini narsalarning

chegaralangan doirasiga jalb qiladi va butunlay hosil bo‘lgan tasavvur
hukmi ostida bo‘ladi.
Boshqa hollarda bemorning esi kirarli-chiqarli holatda gapdonlik
ustunligi, qo‘rquv, g‘azab, ko‘ruv gallyutsinatsiyalari, vasvasa hollari bilan
ham kechishi mumkin. Bemor bu vaqtda atrofdagilar uchun xavfli bo‘ladi,
chunki u shafqatsiz harakatlar qilishi mumkin. Bu holatning o‘ziga xosligi
– bemor o‘ziga kelgach, to‘liq amneziya bo‘ladi.
Disforiyalar yoki kayfiyatning buzilishi – eng ko‘p uchraydigan ruhiy
ekvivalentlardan biridir. Bemorlar o‘zlariga yomon munosabatda
ekanliklaridan, ularning shikoyatlariga e’tibor berishmayotganidan
noliydilar, nimjon va himoyasiz bemorlarga g‘azab bilan tashlanadilar,
bunday tajovuz bilan tashlanish ko‘pincha juda ham shafqatsizligi bilan
farq qiladi.