O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

Sug‘urtaning o‘ziga xos xususiyatlari. 
O‘zbekiston Respublikasida 
sug‘urta quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarga ega: 

---

215
1) sug‘urta munosabatlarning ehtimollik xarakteriga ega ekanligi.
Sug‘urta munosabatlari doimiylik xususiyatga ega emas. Sug‘urta vaqtida 
sug‘urta xodisasi yuz berishining muddatini, sug‘urta hodisasidan 
keltirilgan zararning hajmini oldindan ko‘ra bilish, shuningdek 
manfaatlari himoya qilinadigan shaxslarni oldindan aniqlash mumkin 
emas; 
2) mablag‘larning qaytarib berilishi. 
Sug‘urta to‘lovlari sug‘urta 
jamg‘armalariga jamlanganidan so‘ng (ya’ni, sug‘urta tashkiloti 
ko‘rsatgan xizmat uchun ketgan sarf-xarajatlar chegirib tashlangandan 
so‘ng), sug‘urtalanuvchilarning o‘zlariga qaytariladi. Mazkur shakldagi 
sug‘urtada sug‘urtalanuvchiga beriladigan sug‘urta to‘lovining hajmi 
nafaqat zararning ko‘p yoki kamligiga, balki sug‘urta shartnomasining 
shartlariga (masalan, muddatlariga) bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun qisqa 
muddatli shartnoma sababli sug‘urtalanuvchiga mablag‘lar to‘lanma-
ganligi sug‘urta munosabatlarining ehtimollik xarakterini tasdiqlaydi, 
lekin sug‘urtaning bunday xususiyati mavjud emasligini anglatmaydi. 
Sug‘urta vaqtida ma’lum bir sug‘urtalanuvchiga emas, balki ularning 
hammasiga mablag‘larni to‘lash nazarda tutiladi; 
3) qayta taqsimlash munosabatlarning qat’iy belgilanganlik xarak-
teri
. Sug‘urta qilishda qayta taqsimlash munosabatlari – sug‘urta xodisasi 
yuz berganida to‘lanadigan zarar summasining mazkur munosabatlar 
barcha ishtirokchilari o‘rtasida taqsimlashga bog‘liq. Sug‘urta 
subyektlarining – yuridik va jismoniy shaxslarning pul jamg‘armalari 
shaxslarning mulkiy va shaxsiy manfaatlarini himoya qiluvchi maxsus-
lashtirilgan korxonalarida (sug‘urta kompaniyalarida) to‘planadi. Sug‘urta 
qilishda qayta taqsimlash munosabatlari – sug‘urta jamg‘armasini tashkil 
etishda o‘z to‘lovlari bilan ishtirok etuvchi sug‘urtalanuvchilarning 
umumiy soni, qoida tariqasida, sug‘urta xodisasi yuz berishi bilan zararni 
qoplash huquqini oluvchi sug‘urtalanuvchilar sonining oshishiga 
asoslanadi. Bu jamg‘armalarning faqat sug‘urtalanuvchilarga yetkazilgan 
zararlarni qoplash uchun ishlatilishi sababli, sug‘urta to‘lovlarining hajmi 
unda ishtirok etuvchi shaxslar soniga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni kanchalik 
sug‘urtalanuvchilar doirasi kengaysa, zararni qoplashda ularga tegadigan 
ulush hajmi kamayadi; 
4) tashkil etiladigan jamg‘armadan samarali foydalanish.
Sug‘urta 
mablag‘larini sarf qilish sug‘urta shartnomasi shartlariga asoslangan 
qat’iy hollarda amalga oshiriladi. Sug‘urta shartnomasini tuzish va uning 
shartlari fuqarolik huquqi me’yorlari bilan, shuningdek sug‘urta 
to‘g‘risidagi qonunchilik bilan tartibga solinadi.

---

216
Sug‘urtada moliyaning taqsimlash funksiyasi quyidagilarda namoyon 
bo‘ladi: 
Sug‘urtaning ogohlantirish funksiyasi.
O‘zbekiston Respublikasining 
«Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasiga binoan 
sug‘urtalovchi sug‘urta hodisalari yuzaga kelishini bartaraf etish va oldini 
olishga oid chora-tadbirlarni maxsus vakolatli davlat organi tomonidan 
belgilangan tartibda va shartlarda moliyalashtirishga haqli. 
Ogohlantirish yo‘sinidagi tadbirlarni amalga oshirish maqsadida 
ajratiladigan majburiy sug‘urta badallarining miqdori O‘zbekiston 
Respublikasi qonunlari bilan belgilab qo‘yiladi.
Sug‘urtalovchilar sug‘urtani amalga oshirish bilan bevosita bog‘liq 
bo‘lmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishlari mumkin emas. 
Quyidagilar bundan mustasno: 
– maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartib va shartlardagi 
investitsiya faoliyati; 
– sug‘urta sohasidagi mutaxassislarning malakasini oshirish bilan 
bog‘liq faoliyat; 
– sug‘urta agenti sifatidagi sug‘urta vositachiligi. 
Sug‘urtaning qayta tiklash (himoya qilish) funksiyasi. 
Sug‘urta 
xodisasining yuz berishi va shartnomada ko‘rsatilgan ma’lum bir pul 
summasining to‘lanishi bilan yuridik va jismoniy shaxslarga yetkazilgan 
zarar qisman yoki to‘liq qoplanishi (qayta tiklanishi) yuz beradi. 
Sug‘urtaning tejamkorlik funksiyasi. 
Bu funksiya sug‘urtadan nafaqat 
shaxsiy va mulkiy zararlarni, balki sug‘urta to‘lovi sifatida o‘tkazilgan 
pul mablag‘larini ham himoya qilinishini ta’minlovchi vosita sifatida 
namoyon bo‘ladi. 
Sug‘urtaning nazorat funksiyasi. 
Nazorat funksiyasi moliya huquqi-
ning asosiy funksiyasi sifatida, sug‘urtaga ham xosdir. Sug‘urtaning 
nazorat funksiyasi quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 
– sug‘urta to‘lovlarining sug‘urta jamg‘armalarida qat’iy belgilangan 
maqsadlar uchun to‘planishida;
– ulardan faqat qat’iy belgilangan subyektlar doirasi va qat’iy 
belgilangan holatlarda foydalanilishida.
Ushbu funksiya taqsimlash funksiyasi bilan bir vaqtda namoyon 
bo‘ladi. 
Moliyaviy tizimning mustaqil zvenosi sifatida sug‘urta – iqtisodiy 
munosabatlar yig‘indisidan iborat bo‘lib, sug‘urtalanuvchilardan (yuridik 
va jismoniy shaxslardan) ixtiyoriy va majburiy asosda to‘lovlar undirish 
orqali maxsus sug‘urta jamg‘armalari tashkil etiladi. 

---

217
Shu o‘rinda sug‘urtaning jamiyatda tutgan o‘rni va ahamiyati 
nimadan iborat degan savol tug‘ilishi tabiiy. Sug‘urta xo‘jalik yurituvchi 
subyektlarning doimiy funksiyalanishini va tadbirkorlarning normal 
ishlashini ta’minlashda katta rol o‘ynaydi. Shuningdek, sug‘urta 
fuqarolarning va oila «budjeti»ning shaxsiy daromadlariga sug‘urta 
hodisasi yuz berishi bilan yetkazilgan zararni bartaraf etishda 
ko‘maklashadi. 
Sug‘urta qilishda yuridik va jismoniy shaxslarning vaqtincha bo‘sh 
turgan pul mablag‘lari pul muomilasidan chiqariladi. Demak, sug‘urta pul 
muomilasini tartibga solishda hamda O‘zbekiston valutasi «SO‘M»ning 
mustahkamlanishida ham ma’lum bir ahamiyatga ega.
Sug‘urta mamlakatda davlat krediti munosabatlari va davlat ichki 
qarzining qoplanishi bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni hal etishda ham 
katta rol o‘ynaydi. 
Sug‘urtaning asosiy roli shundan iboratki, u orqali, nazarda tutil-
magan xarajatlarni qoplash maqsadida, sug‘urta jamg‘armalari tashkil 
etiladi.
O‘zbekiston Respublikasida sug‘urta faoliyati bilan davlat tashkilot-
laridan tashqari, nodavlat tashkilotlari hamda kompaniyalar shug‘ulla-
nishi mumkin. 
Mustaqillik sharofati bilan, davlat va sug‘urta tashkilotlari o‘rtasidagi 
o‘zaro aloqalarning mazmuni tubdan o‘zgardi. Sug‘urta sohasidagi davlat 
boshqaruvi usuli – davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish usuli 
bilan almashtirildi.
Sug‘urta tashkilotlari faoliyatining davlat tomonidan tartibga solinishi 
– sug‘urta munosabatlari barcha ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy 
manfaatlarini muhofaza etilishini ta’minlashga qaratilgandir.
Maxsus vakolatli davlat organi va uning xodimlari sug‘urta bozori 
professional ishtirokchilarining ustav fondida va boshqaruv organlarida 
ishtirok etishga, shuningdek sug‘urta vositachisi sifatida ish yuritishga 
haqli emaslar. 
Sug‘urtalovchilar qonunlarda nazarda tutilgan tashkiliy-huquqiy 
shakllarda tuziladi. Sug‘urtalovchilarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilagan tartibda 
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. 
Sug‘urtalovchilar va sug‘urta brokerlarining sug‘urta faoliyati maxsus 
vakolatli davlat organi tomonidan beriladigan litsenziyalar asosida amalga 
oshiriladi. 

---

218
Litsenziya sug‘urtalovchiga hayotni sug‘urta qilish sohasida yoxud 
umumiy sug‘urta sohasida sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun 
beriladi. Hayotni sug‘urta qilish sohasida sug‘urta faoliyatini amalga 
oshirayotgan sug‘urtalovchi umumiy sug‘urta sohasida sug‘urta 
faoliyatini amalga oshirishga haqli emas, umumiy sug‘urta sohasining 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan ayrim turlari 
(klasslari) bundan mustasnodir. Umumiy sug‘urta sohasida sug‘urta 
faoliyatini amalga oshirayotgan sug‘urtalovchi hayotni sug‘urta qilish 
sohasida sug‘urta faoliyatini amalga oshirishga haqli emas. 
Litsenziyada sug‘urtalovchi amalga oshirishni nazarda tutayotgan 
sug‘urta turlari (klasslari) ko‘rsatiladi. 
O‘zbekiston Respublikasi «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi qonuni-
ning 27-moddasiga binoan chet el sug‘urta tashkilotlari qonun hujjatlarida 
belgilangan tartibda yuridik shaxslar – sug‘urta bozori professional 
ishtirokchilarining muassislari (ishtirokchilari) bo‘lishlari mumkin. 
Chet el sug‘urta tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasi hududida 
qayta sug‘urta qilishni, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi hududidan 
tashqariga chiqib ketayotgan transport vositalari va boshqa o‘ziyurar 
mashinalar hamda mexanizmlar egalarining fuqarolik javobgarligini 
sug‘urtalashni amalga oshirishga haqlidirlar. Bunda ana shunday sug‘urta 
shartnomalarini tuzish sug‘urtalovchilar va sug‘urta vositachilari – 
O‘zbekiston Respublikasining rezidentlari orqali amalga oshiriladi.