faoliyatini boshlagan
5
. Lekin avvalida Zardushtning da’vatkorlik faoliyati
muvaffaqiyatsiz chiqqan. O‘z yurtida muvaffaqiyatsizlikka uchragan
Zardusht maqsadiga erishish uchun vatanini tark etishga majbur bo‘lgan.
Qo‘shni Baqtriya davlatida Zardushtga omad kulib boqqan. Baqtriya
malikasi Xutosa va Shoh Vishtaspa zardushtiylikni qabul qilganlar. U
Baqtriyaning davlat dini sifatida tan olingan.
Zardushtiylikning Sharq mamlakatlarida keng yoyilishi Ahmoniylar
imperiyasi davriga to‘g‘ri keladi. Miloddan avvalgi VI asrda Ahmoniylar
shohi Kambiz zardushtiylikni davlat dini deb e’lon qilgan. Bu voqea
mazkur dinning butun imperiya hududiga yoyilishiga shart-sharoit
yaratgan. Diniy ta’limot yanada rivojlantirgan. Diniy marosim va urf-
odatlarni ishlab chiqish jarayoni yakunlangan.
Zardushtiylik ta’limoti asoslari muqaddas Avesto (qadimgi fors tilida
– o‘rnatilgan, qat’iy qilib belgilangan qonun-qoidalar degan ma’nolarni
anglatadi) to‘plamida bayon qilingan. Avesto matnini to‘plash ishlari
taxminan 2700 yil oldin boshlangan. To‘plamning matni dastlab midiya,
baqtriya, so‘g‘diyona tillarida yozilganligi taxmin qilinmoqda. Miloddan
avvalgi IV asrda to‘plamni tuzish ishlari yakunlangan, lekin matniga
qo‘shimchalar kiritish asrlar osha davom etgan. Shu bois Avesto biz uchun
o‘ziga xos yilnoma vazifasini o‘taydi.
Bizgacha yetib kelgan Avesto matnlarining eng qadimgi qo‘lyozma-
lari milodiy III–IV asrlarda dastxat qilingan. Shuningdek, Eron va
Hindistonda hozirgi zardushtiylar jamoalarida qo‘llaniladigan muqaddas
to‘plamning matnlaridan ham foydalanilgan. Zardushtiylikka e’tiqod
qiladigan har qaysi elat yoki millat Avestoga qo‘shimchalar kiritganlari
sababli matnlarda tafovutlar bo‘lishi mumkin. Yevropa olimlari tarjima
qilgan muqaddas to‘plamning nusxalari asosan Hindistondagi
zardushtiylar jamoalarida saqlanib qolgan nusxalaridir.
Tarixiy manbalarda qayd etilishiga ko‘ra, Ahmoniylar imperiyasini va
Markaziy Osiyoning bir qismini bosib olgan makedoniyalik Iskandar
Zulqarnayn (miloddan avvalgi 334–327 yillar) 12 ming buqa terisiga
yozilgan Avestoning nodir nusxasini qo‘lga kiritgan. Matnlar Iskandarda
katta qiziqish uyg‘otgan. Shu bois uning bir qismini grek tiliga tarjima
qildirgan. Tarjima qilinmagan matnning katta qismi esa yo‘q qilingan.
Lekin Avesto matnining keng ko‘lamda yo‘q qilinishi islomning yoyilishi
davridan boshlangan.
5
Dostları ilə paylaş: