O`zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi shahrisabz davlat pedagogika instituti

Hid bilish sezgilari hid bilish sezgilariga hidlarni his qilish kiradi va ularning organi burun kavagining yuqori tomoni hisoblanib, bu yerda hid bilish hujayralari hamda sezuvchi nerv tarmoqlari joylashgan. Ular shilliq pardalarda botib turadi.
Hidli moddalar sezuvchi nervni qoʻzgʻaydi. hid bilish markazi bosh miya yarim sharlari orqa yuzasining pastki qismida mavjud deb taxmin qilinadi. Hidli moddalar hid bilish hujayralariga gaz holatida ta’sir etib, kimyoviy reaksiyalar yoʻli bilan ularni qoʻzgʻatadi. Oddiy gaz holatidagi hidli moddalar havo bilan nafas olish jarayonida burun havosiga kirib keladi, natijada aks ettirish holati hosil boʻladi.
Ta’m bilish sezgilari
Ta’m bilish sezgilari shirin, achchiq, nordon, shoʻr singari mazalarni his qilish bilan tavsiflanadi. Ta’m bilish sezgilarining organi tilning yuzasi va tanglayning yumshoq qismidan tashkil topgan. Tilning shilliq pardasida maxsus ta’m bilish soʻrgʻichlari mavjud boʻlib, ularning tarkibi tayoqchasimon hujayralardan tuzilgan maxsus ta’m bilish "kurtaklari"ga ega. Ta’m bilish soʻrgʻichlari til yuzasida bir tekis taqsimlanmaganligi uchun uning orqa qismi achchiqni, uchi shirin mazani, chetlari esa nordon mazani sezadi. Lekin ularning oʻrtasi boʻlsa mazani aks ettira olmaydi. Ta’m bilish soʻrgʻichlarining hujayrali qismlarida maxsus sezuvchi nervlarning chekka uchlari joylashgan, ular ta’m bilish organidagi qoʻzgʻalishni bosh miyaga uzatib turadi, uning markazlariga yaqin joylashgan.
Teri sezgilari.
Teri sezgilari tarkibi tuyish va harorat turlaridan iborat boʻlib, ularning bunday nomlanishining bosh omili bu reseptorlarning tarkibi va organizmning tashqi shilliq pardalarida joylashganligidadir.
Tuyish sezgilari ikki xil axborotni qabul qilish imkoniyatiga ega boʻlib, birinchisi tegish va tarqalishini tuyish sezgilari, ikkinchisi esa silliq yoki gʻadir - budurni tuyish bilan tavsiflanadi. Odatda tana a’zosiga narsalarning tegishini sezish tashqi qoʻzgʻatuvchi kuchayganda siqiq sezgiga aylanadi, u yanada kuchayganda ogʻriq sezgisiga aylanadi.
Tuyish sezgilari organi teridagi va tashqi shilliq pardalardagi tuyish tanachalari deb nomlanuvchi tanachalardan iborat. Tanachalarning ichida va qisman tashqarisida tuyish nervining chekka tarmoqlari mavjud, ular terida va shilliq pardalarda bir tekis taqsimlangan, barmoqlarning uchlarida til uchida labda zich joylashgan, xuddi shu boisdan sezgirlik darajasi boshqalardan yuksakroqdir.
Psixologiyada tuyish tanachalari va sezuvchi nervning chekka tarmoqlari zichligi ekstiziometr asbobi yordami bilan oʻlchanadi. Asbob keriladigan ikki oyoqli sirkuldan tashkil topgan, boʻlib, uning oʻzagidagi darajalar oyoqlarning uchlari oʻrtasidagi masofani oʻlchaydi.
Tuyish sezgilarining markazi bosh miya poʻstining orqadagi markaziy nuqtasida joylashgan deb taxmin qilinadi. Tuyish sezgilarining tashqi, ya’ni fizik sababi bu biron- bir narsalarning teriga bevosita tegishidir.