Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

 
3.2.3. Shaxsning kasbiy shakllanishi 
Biz shaxsning kasbiy shakllanishida oʻzaro aloqadorlik masalasini tadqiq 
etar ekanmiz, izlanishlar bugungi kunda oʻzining keskin pallasiga kirganligini 
e’tirof etishimiz kerak. Chunki koʻpgina tadqiqotlar mavjudki, ularda kasb 
tanlash, kasbga yoʻnaltirish, kasbiy kamolot, kasbiy faoliyatni boshqarish va 
kasbiy kamolotning boshqa masalalari tadqiq etiladi va h.z. Ilmiy manbalarning 
tahlili shundan dalolat beradiki, kasb tanlash, kasbga yoʻnaltirish, kasbiy 
oʻzlikni anglash va aniqlashga taalluqli umummetodologik va nazariy 
muammolar borasida qator izlanishlar olib borilgan, bular: L.A.Aza, 
G.M.Belokrilova, A.E.Golomshtok, V.I. Jukovskaya, E.A. Klimov, M.X. Titma, 
P.A.Shavir, M.G.Davletshin, N.Sh. Shodiyev, B.R. Qodirov, E. Gʻ.Gʻoziyev va 
boshqalar. Qator tadqiqotlar kasb tanlash, kasbiy faoliyatga yaroqlilik va 
shaxsning kasbiy oʻzligini anglashi masalalari, kasbiy faoliyatning psixologik 
talablari va individ faoliyatining psixofiziologik asoslari, kasbiy qiziqishlarning 
shakllanishini oʻrganishga bagʻishlangan. Bu yoʻnalishlarda M.X.Titma, 
E.A.Klimov, 
V.G.Maksimov, 
A.P.Chernyavchkaya, 
E.A.Golomshtok, 
K.M.Gurievich, N.D.Levitov va boshqalarning olib borgan tadqiqot ishlarini 
misol qilib keltirish mumkin. Kasbiy oʻzlikni aniqlash borasidagi izlanishlarning 
tahlilidan kasbiy faoliyatning har bir bosqichiga tizim sifatida qarash kerak, 

---

167 
degan xulosani chiqarish mumkin. T.M.Buyakas, N.D.Levitov, O.N.Rodinalar 
oʻz tadqiqotlarida kasbiy kamolotning bosqichlaridan biri hisoblangan kasbiy 
maslahatga alohida e’tibor qaratib, uni shaxsning ma’lum kasbiy faoliyatga 
moslashuvi jarayonida yoʻnaltiruvchi sifatida baholaydilar hamda faoliyat 
samaradorligini shaxsning qobiliyatlariga bogʻlab tushuntiradilar. Biz oʻz 
izlanishimizda bugungi kunda talabalar shaxsining kasbiy shakllanishidagi 
tasavvurlari, kasb tanlashga sabab boʻluvchi omillar va kasb tanlashga nimalar 
ta’sir koʻrsatayotganligi, kasbiy faoliyat motivlarining darajalari, shaxsiy va 
kasbiy maqsad, qiziqishlari hamda kasbiy qarorlari nimadan iborat ekanligini 
aniqlashga e’tibor qaratdik. Shunday boʻlsa ham hozirgacha ilmiy tadqiqotlarda 
kasb tanlashning turli xil sabablari mavjudligi aniqlangan. Oʻspirinlarning 
kasbiy oʻzlikni anglashi borasidagi holatlari tahlil qilinganda, ularning kasblar 
toʻgʻrisidagi tushunchalarida sayozlik mavjudligi koʻzga tashlandi. Bundan 
tashqari, kasbiy oʻzligini anglash bilan ma’lum kasbni tanlash jarayoni oʻrtasida 
ta’lim-tarbiya muhiti va atrofdagilarning ta’siri omillarini nazardan chetda 
tutmasligimiz lozim boʻladi. Mazkur oʻzaro ta’sir jarayonlaridagi dialektik 
bogʻliqlikning oʻziyoq ushbu masalaning naqadar murakkabligidan dalolat 
beradi. Masalan, birgina kasbiy maslahatni tashkil etishning oʻzining bir qator 
bosqichlari mavjud: a) kasbiy ma’lumot bosqichida shaxs oʻzi uchun mehnatni 
tashkil etish, ishga qabul qilish talablari, turli kasblarni egallashi, ularni 
tayyorlash bosqichlari va ta’lim olish muddati, mehnat haqi va kasbning 
istiqboli xususida ma’lumotlar oladi. b) diagnostik bosqichda shaxsning oʻz 
tanlagan kasbiga nisbatan qiziqishlari, layoqati, qobiliyati va maqsadlarining 
mosligi oʻrganiladi; v) shakllantiruvchi bosqichda kasb tanlagan oʻquvchi yoki 
shaxsga rahbarlik qilinadi, kasb tanlashdagi ogʻishlarning oldi olinadi va 
tuzatishlar kiritiladi; g) tibbiy jihatdan salomatligining kasbga mos kelishini 
aniqlash va psixologik bosqichda shaxs sifatlarining oʻz tanlagan kasbiga 
muvofiqligi masalalari muhokama qilinadi.